Imam Kurtubi, “Aliy” hakkında! (Bakara 255)

Maliki alimlerinden Ebu Abdillah El Kurtubi (600-671 h/1204-1274 m) “Ayetul Kursi”ni tefsir ederken “El Aliy” (yüce) kelimesinin izahında diyor:

“O Alîydir.” Bununla kadrin ve konumun yüksekliği anlatılmak istenir. Me­kân itibariyle yükseklik değil. Çünkü yüce Allah mekân tutmaktan münez­zehtir.

Müslümanları şirkle itham edenler.

Hafız Ebu Ya’lâ el-Mavsılî’nin Müsned’inde şöyle bir hadîs zikredilir :

Bize Muhammed İbn Merzûk’un… Huzeyfe İbn el-Yemmân (r.a.) dan rivayetine göre; Allah Rasûlü (sallallahu aleyhi vesellam) şöyle buyurdu :

Sizin için en çok endîşe ettiğim kişi; Kur’an’ı okuyan, Kur’an’ın güzelliği üzerinde görülen ve İslâm’ın yardımcısı olan, fakat Allah’ın dilediği zaman bundan uzaklaşan ve onu arkasına atan, komşusunun üzerine kılıçla yürüyüp/saldırıp onu ŞIRK ILE ITHAM eden kişidir.

Ben : Ey Allah’ın peygamberi, bu ikiden hangisi şirke daha lâyıktır; saldıranmı yoksa saldırılanmı(şirkle itham edilen)? diye sordum.

Bilakis, saldiran (şirkle itham eden), buyurdu.

Ibn Kesir Araf suresinin tefsirinde naklediyor. Ve hadis Ceyyidtir diyor.

Ibn Teymiyye’nin Allahı Arş’ oturtması ve yaninda peygamberimize yer bırakması !!

Ebu Hayyan el-Endülüsi “Nehr” adlı tefsir kitabında Allahü Teala’nın “Kürsüsü gökleri ve yeri kaplamıştır”(bakara 255) buyurduğu ayet-i celilenin manasındaki demecinin sureti:

Şüphesiz cağdaşımız Ahmed b. Teymiyye’nin kendi el yazısıyla yazdığı “Kitabü’l- Arş” adlı kitabinda şöyle görüp okudum:

“gercekten Allah, Kürsü üzerinde OTURUYOR, O’nunla beraber oturacak kadar bir yer de Resulullah’a(sav) bırakmıştır”. Bu kitabı meydana çıkarmak için, et-Tac Muhammed b. Ali b. Abdülhak şöyle bir yöntem kullanmıştır: Güya, kendisinin de bu hususta aynı fikirde olduğunu Ibn Teymiyye’ye açıklamış ve o şekilde elinden kitabi almış. Biz de bu konuyu oradan okuduk.

—————————

Bu keşf ez zunun adli eserin 2. cildi 1438.sayfasinda ve Beraat’ul Eşariyyin eserin 403-404. sayfadada gecmektedir.

Zahid el Kevseri:

“es_Seyf-us-Sakil” üzerine yaptığı tefsirinde(s. 85), Ez-Zahid el-Kevseri İbn Teymiyye’nin bu sözlerinin atlanmasının(söylenmemesinden bahsediyor) mantığını açıklayarak, şöyle söyledi:

es-Sa’de nin editörü, Printing House bana onu çok çirkin bulduğunu ve islam düşmanları onu kullanmasın diye metinden çıkardığını söyledi. Ondan sonra eksiğini telafi etmek için ve müslümanlara olan samimiyetinden dolayı, benden onu buraya kaydetmemi istedi

Imam Kurtubi(ra) ve Ehli Beyt(as) ile TEVESSÜL!

Hamd Allaha Salat ve Selam Resulune(s.a.s),Ehli Beytine(a.s) ve Şerefli sahabilerine(r.a) olsun..

Gördüğünüz resim,İmam Kurtubinin(r.a) Tevbe süresi 100-cü ayetine erdiği tefsirdir ve burda İmam Kurtubi(r.a) şöyle dua etmektedir :

Rasûlullah (sav) da şöyle buyurmuştur: “Keşke kardeşlerinizi görmüş ol­saydık diye candan arzu ederdim…”[125] Hz. Peygamber bu hadisinde bizleri de kardeşleri kılmaktadır. Eğer biz Allah’tan korkar, O’nun izini takib edersek Allah bizi onunla birlikte olacakların zümresi arasında hasreder. MUHAMMED(sav’)IN VE A’LİNİN(AİLESİNİN) HAKKI İÇİN, BİZİ ONUN YOLUNDAN, ONUN DİNİNDEN AYİRMASİN!

Müşrikler hakkindaki ayetlerin müslümanlara yüklenmesi!!

“Allah’tan başkasını veli edinenler” âyet’i ;müşrikler içindir. Çünkü müşrikler, putlara taptıkları, putlardan yardım istedikleri gibi; putları evliya-dostlar edinirlerdi.

Allah-u Teâlâ şöyle buyuruyor (meâlen):

وَمَا كَانُوا أَوْلِيَاءَهُ إِنْ أَوْلِيَاؤُهُ إِلا الْمُتَّقُونَ وَلَكِنَّ أَكْثَرَهُمْ لا يَعْلَمُونَ

“Onlar, onun velileri değildir. Onun VELILERI sadece müttakilerdir. Fakat onları çoğu bilmezler.”
[el-Enfâl 8/34.]

وَاتَّبِعْ سَبِيلَ مَنْ أَنَابَ إِلَيَّ

“Bana yönelen kimsenin (kâmil Müminin) yoluna uy!”  [Lokmân 31/15.]

إِنَّمَا وَلِيُّكُمُ اللَّهُ وَرَسُولُهُ وَالَّذِينَ آمَنُوا الَّذِينَ يُقِيمُونَ الصَّلاةَ وَيُؤْتُونَ الزَّكَاةَ وَهُمْ رَاكِعُونَ

“Sizin VELINIZ ancak Allah, onun peygamberi ve namaz kılan, zekât veren, rükû eden Müminlerdir.”  [el-Mâide 5/55]

يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اتَّقُوا اللهَ وَكُونُوا مَعَ الصَّادِقِينَ

“Ey inananlar! Allah’tan sakının ve doğrularla beraber olun!”   [et-Tevbe 9/119]

Evet, Allah-u Teâlâ, başta veliler olmak üzere bilumum kâmil Müminlerle dost olmamızı emrediyor.

Allah Celle Celâlulû müşriklerin cansız putlarına da, bu ilmi verdim diyor mu? Demiyor! Ama Mümin kullarına şöyle buyuruyor:

إِنْ تَتَّقُوا اللهَ يَجْعَلْ لَكُمْ فُرْقَانًا

“Eğer takva üzere olursanız, Allah size furkan ve nur verir”  [el-Enfâl 8/29.]
“And olsun İsrâîl oğullarından sizden evvel gelip geçen insanlar içinde öyle kimseler vardı ki, onlar peygamberler (derecesinde) olmadıkları hâlde kendilerine haber ilham olunurdu. Eğer ümmetim içinde de bunlardan bir kimse bulunursa, o da Ömer (b. el-Hattab)’dir”
[Buhârî, Fazâilü’s Sahâbe: 6.]
Allah (Celle Celâluhû), bu ilmi Hazreti Ömer radıyallahu anh’a vermiş. Nitekim Ömer radıyallahu anh de, binlerce kilometre uzaklıktaki İran’ın Nihavend bölgesinde yenilmek üzere olan İslâm askerlerini ve askerlerden Sâriye’yi görmüş, “Sâriye dağa, dağa!” “Cebel, Cebel!” diyerek seslenip, uzaktan orduya yardım etmiştir.
[el-Beyhakî, Le’lekaide Şerhus-Sünnette İbn Merde Veyh el-İsabe, II, 3; İbn Kesîr, Tefsir Bidâye, VII, 131.]
“Elbette bunda basîret ve ferâseti olanlar için ibretler vardır.”  [el-Hicr 15/75]
Resulullah sallallahu aleyhi ve sellem buyuruyor ki:

“Müminin ferâsetinden sakının. Çünkü o, Allah’ın nuru ile bakar.”

[Tirmizî, Tefsir: 16, (no: 3127), V, 298; Buhârî, et-Târîhu’l-Kebîr, (no: 1529), VII, 354.]
Yolda yürürken bir kadına bakan bir adam, Hazreti Osman (radıyallahu anh)’ın yanına girince, Hazreti Osman (radıyallahu anh):

— “Biriniz içeri giriyor ve iki gözünde zina eseri gözüküyor” der. Bunun üzerine adam:

— “Resûlullah (sallallahu aleyhi ve sellem)’den sonra bir vahiy mi geliyor yoksa?” diye sorar. Hazreti Osman radıyallahu anh:

— “Hayır! Ancak Müminin feraseti vardır.” der.
[Nebhânî, Huccetullahi ‘ale’l-Alemîn, s. 862]
Allah Celle Celâluhû putlara furkan, nur, basiret ve ferâset verdim diyor mu?! Nasıl bu vasıflara sahip insanları putlarla kıyaslarsınız?!????!!!
Hazreti Peygamber’e sordular: ”Burada sözü edilen veliler kimlerdir, Ey Allah’ın Resulü?…”

Cevap şuydu: Velilerim o kimselerdir ki, görüldüklerinde Allah (Celle Celâluhû) zikredilir.

[Hakîm Tirmizî,, İbn Abbâs radıyallâhu anh’dan, Kenzül- Ummal:1/419, , h: 1783.]
Putu gördüğümüzde şirk akla geliyor. Siz nasıl olur da, görüldüğünde Allah Celle Celâluhû’nun zikredilmesine sebep olan insanı putlarla bir tutarsınız?!??

Demek ki âyette zikredilen “Allah’tan başka veliler”den kasıt, Müminler değildir. Putlar ve şirk koşulan diğer varlıklardır. Zaten âyet-i kerîme de, putperest müşrikler hakkında nazil olmuştur.  Ve tefsirlerdede bu velilerden kastin PUTLAR oldugu acikca soylenmistir.

Misal:
zümer suresi 3. Ayet: …. . O’ndan başka ve­liler edinenler….Kurtubi tefsirinde: Ondan başka veliler edinenler” buyruğunda velilerden kasıt putlardır.
zümer suresi 3. Ayet: …. . O’ndan başka ve­liler edinenler….Ibn Kesir tefsirinde: Onlar kendi kanılarına göre melek şeklini verdikleri PUTLARA yönelerek bu suretlere TAPINMAKTADIRLAR. Bu suretlere tapınmalarını meleklere tapınma derecesinde tutmaktadırlar.

Müşrikler icin inmis olan ayetteki gecen veli/dostlardan kastin PUTLAR oldugu ap acik meydandayken, bu velilerle(putlar) müslumanlarin veli olarak gordukleri nasil ayni kefeye koyulabilir?? Müşrikler ap acik taptiklarini ilan ederken,ve diger paylasimdaki tefsirdede gordugunuz gibi(http://www.facebook.com/photo.php?fbid=434442316589752&set=a.360875857279732.87180.213717701995549&type=1&theater,,,, http://www.facebook.com/photo.php?fbid=434538229913494&set=a.360875857279732.87180.213717701995549&type=1&theater) ,bir COK ILAHA TAPTIKLARI bildirildigi halde, nasil bunlari LA ILAHE ILLALLAH diyen müminlere yüklerler??? Hic bir sekilde Allahtan baskasina tapmiyan müslumanlara nasil olurda yuklerler??!!

Halbuki Allahu teala velileri icin ayetlerinde sunlari buyurmustur:

“İyi bilin ki, Allah’ın veli kulları için hiçbir korku yoktur, onlar mahzun da olmayacaklar.
Onlar iman edip takvâya ermiş olanlardır.
Dünya hayatında da ahirette de onlar için müjdeler vardır. [yunus 62-63]

Öyle erler vardır ki, onları ne bir ticaret ne de bir alış-veriş zikrullahtan, namaz kılmaktan, zekât vermekten alıkoymaz. 
Onlar gönüllerin ve gözlerin halden hâle döneceği günden korkarlar.” (Nur: 37)

“Müminler içinde öyle erler vardır ki, Allah’a vermiş oldukları ahde sadâkat gösterirler. Onlardan kimi bu uğurda canını fedâ etti, kimi de bu şerefi beklemektedir.” (Ahzab: 23)

Onlar, onun velileri değildir. Onun VELILERI sadece müttakilerdir. Fakat onları çoğu bilmezler.” 
[el-Enfâl 8/34.]

Ve bunun gibi daha nice ayette gecen kisileri dost edinip HIC BIR SEKILDE BUNLARA TAPMIYAN ,LA ILAHE ILLALLAH”diyen ve herşeyin ALLAHIN IZNI ILE OLDUGUNA INANAN müminlerle, müşriklerin dost edinip taptiklari PUTLARLA nasil ayni kefeye koyulur??

Allah’ın yarattığı ekinlerle hayvanlardan Allah’a bir hisse ayırıp, boş düşüncelerine göre, bu Allah’ın diyorlardı, bu da ortaklarımız olan putların.  [En’am: 136]

kurtubi tefsiri enam 136:
Nihayet ken­dilerine ait olan malın bir bölümünü kendi zanlarına göre Allah’a, bir diğer bö­lümünü de putlara ayırdılar. Bu açıklamayı İbn Abbas, el-Hasen, Mücahid ve Katade yapmıştır, Yaptıkları açıklamalar anlam itibariyle birbirine yakındır.

Onlar, Allah’ın kendileri için yarattığının bir bölümünü Allah’a, bir bölü­münü de Allah’a ortak koştukları putlarına ayırmışlardı. Putlarına ayırdıkla­rı şey, putlara ve onların bakıcılarına harcanmak suretiyle tükenip bitti mi, bu sefer “Allah’a” diye ayırdıkları miktardan tamamlarlardı.

Ancak, misafirlere ve yoksullara harcayarak Allah’a ayırdıkları bölüm bit­ti mi, onun yerine putlara ayırdıklarından koymazlardı ve şöyle derlerdi: Al­lah’ın buna ihtiyacı yoktur, bizim koştuğumuz ortaklar ise fakirdir. Bu da on­ların cehaletlerinden kaynaklanıyordu ve asılsız iddialarından idi.

Asılsız iddia (zu’m) ise yalan demektir. Kadı Şüreyh der ki: Her bir şeyin bir künyesi vardır. Yalanın künyesi ise, İddia ettiler” tabirini kullan­maktır. Onlar, bu hususlarda yalan söylüyorlardı. Çünkü buna dair şer’i bir hüküm inmiş değildi.
Hangi müsluman bu müşriklerin yaptigi gibi Allaha böyle igrenc birsey yapar ve yapiyor??? Allahim müşriklerle, ve yanliz ve sadece sana tapan ve herseyi sadece ve sadece senden bilen kullarinla eş tutanları hidayete erdir yarabbim!!
“Onlar (müşrikler) bir hayâsızlık yaptıkları zaman: ‘Biz atalarımızı bunun üzerinde bulduk, Allah da bize bunu (fuhuşla ameli) emretti’ derler. O iman etmeyenlere söyle; Allah hiç bir zaman fahşâyı emretmez. Bilmeyeceğiniz şeyleri Allah’ın üzerine mi (atıp, iftira ederek) söylüyorsunuz.”  [el-A’râf 7/28.]

Onlara: ‘Allah’ın indirdiği hükümlere uyun!’ denildiğinde, onlar ‘Hayır biz atalarımızı üzerinde bulduğumuz yola uyarız’ dediler. Ya ataları bir şey anlamamış, hakikati de bulamamış idiyseler?”[ el-Bakara 2/170.]

Acaba o bunca ilâhı tek bir ilâh mı yaptı? Muhakkak bu çok şa­şılacak bir şeydir.”[sad 38/5….Bu ayetin tefsiri yukardaki verilen linkte ve blogumuzda,bundan onceki iki paylasimda verilmistir–>http://islamkalesi.wordpress.com/2012/06/27/ibn-kesir-sure-sad-4-5-6-ayet-tefsirimusrikler-hakkinda/…..http://islamkalesi.wordpress.com/2012/06/27/imam-kurtubi-sad-suresi-4-5-ayet-tefsirimusrikler-bir-cok-tanriya-tapiyolardi/]
Simdi hangi akilli bir musluman,eger aklini yitirmemis ise MUSRIKLERLE muslumanlari bir tutabilir!???

Şimdi bide bu son ayeti(el-Bakara 2/170) muctehid imamlara veya bizden onceki alimlerin sozlerine uyanlara yapistiriyolar. Hemen bide onu acikliyalim insallah!

Bu ayetlerde müslúman olmiyanlar icin inmis ve müslümanlarin atalari hakkinda degildir!!!

Onlara, “Allah’ın indirdiğine uyun” dendiği zaman, “Hayır, biz atalarımızı üzerinde bulduğumuz şeye uyarız dediler. Ya ataları bir şey anlamamış, doğruyu bulamamışlarsa? Kâfirlerin hali, bağırıp çağırmak dışında bir şey duymayan, yine de haykıran kişiye benzer. O kâfirler sağır, dilsiz ve kör oldukları için akledemezler.) [Bekara 170, 171]

diger ayetler:

-Kâfirler Allah’a karşı yalan uydururlar ve çoğu da akletmez. Onlara, “Gelin Allah’ın indirdiği Kitaba ve Resule uyun” denildiğinde, “Atalarımızın yolu bize yeter” derler; ya ataları bir şey bilmeyen ve doğru yolda olmayan kimseler idiyse?) [Maide 103, 104]

–Putperestler, Hud peygambere dediler ki:
(Sen bize tek Allah’a kulluk etmemiz ve atalarımızın taptıklarını [putları] bıraktırmak için mi geldin? Eğer sözünde sadık isen, tehdit ettiğin azabı getir.) [Araf 70]

–Kâfirler, Peygamberlere dediler ki:
(Siz de bizim gibi bir insansınız. Siz bizi atalarımızın taptığı şeylerden [putlardan] döndürmek istiyorsunuz.) [İbrahim 10]
(Bu da aynen sizin gibi bir insandır. Size üstün ve hâkim olmak istiyor. Eğer Allah isteseydi, elbette [peygamber olarak] melekleri gönderirdi. Biz atalarımızdan böyle [bir Allah’a ibadet etmek diye] bir şey duymadık.) [Müminun 24]

-Hz. İbrahim putlara tapanlara dedi ki:
(Atalarınızın ve sizin neye taptığınızı şimdi gördünüz mü? Taptığınız putlar benim düşmanımdır. Dostum ancak âlemlerin Rabbidir.) [Şuara 75-77]
(Musa, kâfirlere apaçık mucizelerimizle gelince: [Kâfirler], “Bu uydurma bir sihirdir. Önceki atalarımızdan böyle [tek ilaha ibadet etmek diye] bir şey işitmedik” dediler.) [Kasas 36]
(Onlar [kâfirler] atalarını sapıklıkta buldular ve peşlerinden koşup gittiler.) [Saffat 69,70]
Bu ayetlerde goruldugu gibi MUCTEHID  ve bizden onceki ehli sunnet alimlerle hic bir alakasi yoktur.

Müslümanların ataları doğru yolda ise elbette uymak gerekir.

Nitekim Yakup aleyhisselam, ölürken oğullarına sordu: (Benden sonra kime kulluk edeceksiniz?) dedi. Oğulları dediler ki: (Senin ve ataların İbrahim, İsmail ve İshakın ilahı olan tek Allah’a kulluk edeceğiz.) [Bekara 133]

Hz. Yusuf da dedi ki: (Atalarım İbrahim, İshak ve Yakubun dinine uydum.) [Yusuf 38]

ve bir hadisi serifle noktaliyalim insallah

Ahir zamanda bazıları, sizin ve ATALARINIZIN yolundan ayrılıp, sünnetimden uzak kalacaklar, onlardan uzak durun.) [Müslim]

Hz. Ömer’in oğlu Hz. Abdullah’ın Haricîler hakkında buyurduğu gibi, “Gerçekte onlar müşrikler hakkında nâzil olan âyetleri Müslümanlar için kullanmışlardır” (Buhârî, İstitâbe, 6)

Allahim bu tür ayetleri hariciler gibi müşriklere yükliyenlerden bizi koru ve onlari hidayete erdir!!  

IBN KESIR sure Sâd 4-5-6 ayet TEFSIRI!(müşrikler hakkinda)

Müşriklerle, kelime-i Tevhid getirmiş olan müslümanlari ayni kefeye koyanlar bu tefsiri iyi okusunlar!! Bir çok TANRIYA TAPAN,kelim-i tevhidi INKAR EDEN müşriklerle, KELIME-I TEVHIDI getiren müslümanlari nasil bir kefeye koyarsiniz!!  Sonra bide derler onlarda BIR TEK ALLAHA inaniyolardi AMA bunun yaninda baska putlarada TAPIYOLARDI!!  Musriklerle muslumanlari nasil eşit tutuyolar TIPKI HARICILER GIBI!! 

Hz. Ömer’in oğlu Hz. Abdullah’ın Haricîler hakkında buyurduğu gibi, “Gerçekte onlar müşrikler hakkında nâzil olan âyetleri Müslümanlar için kullanmışlardır” (Buhârî, İstitâbe, 6)
———————— 

IBN KESIR sure Sâd 4-5-6 ayet TEFSIRI!

4  — Küfredenler  içlerinden bir uyarıcının   gelmesine şaşmışlardı da demişlerdi ki: Bu, çok yalancı bir sihirbazdır.

5  — TANRILARI bir tek tanrı mı kıldı? Doğrusu bu, şaşırtıcı bir şey.

6  — Onların elebaşlarmdan bir grup; yürüyün ve TANRILARINIZ üzerinde direnin. Şüphesiz ki bu, sizden istenen bir şeydir, diyerek kalkıp gittiler.
————–

Allah Teâlâ burada müşriklerin beşerden peygamber gönderilmesine şaştıklarını haber veriyor. Nitekim başka bir âyet-i kerîme’de: «İçlerinden bir adama: İnsanları uyar ve îmân edenlere Rabları katında yüksek bir makam olduğunu müjdele, diye vahyetmemiz insanların tuhafına mı gitti ki kâfirler: Bu, apaçık bir büyüdür, dediler,» (Yûnus, 2) buyururksn burada da şöyle denilmektedir : «Küfredenler içlerinden (ve kendileri gibi beşer olan) bir uyarıcının gelmesine şaşmışlardı da demişlerdi ki: «Bu, çok yalancı bir sihirbazdır. TANRILARI BIR TEK TANRIMI KILDI??» Tapınılacak ma’bûdun kendisinden başka ilâh olmayan BIR TEK ma’bûd olduğunu mu sanıyor? MÜŞRIKLER —Allah onlan kahretsin— BUNU INKAR ETMIŞLER, Allah’a şirk koşmayı terkettiği için ona şaşmışlardı. Putlara TAPINMAYI babalarından almışlar ve bu, kalblerine yerleşmişti. Allah Rasûlü (s.a.) kalblerinden bunu söküp atmaya ve vahdâ-niyyeti Allah’a tahsis etmeye çağınnca bunu büyük görmüşler, şaşmışlar ve şöyle demişlerdi: «TANRILARI BIR TEK TANRIMI KILDI?? Doğrusu bu, şaşırtıcı bir şey.» Onların elebaşılarından (büyükleri, reisleri ve efendilerinden) bir grup; Yürüyün ve (dininiz üzere devam edip) TANRILARINIZ üzerinde direnin.» Muhammedln sizi çağırmış olduğu TEVHIDE icabet etmeyin. «Şüphesiz ki bu, sizden istenen bir şeydir, diyerek kalkıp gifti-ler.» İbn Cerîr, «Şüphesiz ki bu, sizden istenen bir şeydir.» âyetinde der ki: Muhammed’in sizi tevhide çağırması ancak onun size karşı bir şeref ve üstünlük istemesinden, sizin içinizden kendisine tâbiler olmasını ar-zulamasındandır. Elbette biz bu konuda ona icabet edecek değiliz.

Bu  Ayetin Nüzul Sebebi:

Süddî der ki : Kureyş’ten birtakım kimseler toplandılar. Ebu Cehl İbn Hişâm, Âs İbn Vâil, Esved İbn Muttalib, Esved İbn Abd Yeğûs Ku-reyş’in yaşlılarından bir grup da içinde olarak onlara dâhildiler. Birbirlerine şöyle dediler: Haydin Ebu Tâlib’e gidelim, onunla bu konuda konuşalım. Bize onun hakkında adaletle hüküm versin ve o bizim ILAHLARIMIZA sövmeyi bıraksın, biz de onu ve tapınmakta olduğu ILAHINI bırakalım. Korkarız ki bu ihtiyar ölür, bizden ona (Muhammed’e) bir zarar ulaşır da araplar: Onu bıraktılar. Tâ ki (amcası) öldüğü zaman onu yakaladılar, diyerek bizi ayıplar, dediler. İçlerinden Muttalib adındaki bir adamı Ebu Tâlib’e gönderdiler, Ebu Tâlib’in yanma girmeleri için ondan izin istedi; bunlar kavminin ihtiyarları ve ileri gelenleridir. Senin huzuruna girmek için izin isterler, dedi. Ebu Tâlib: Onları yanıma getir, dedi. Ebu Tâlib’in yanına girince: Ey Ebu Tâlib, sen bizim büyüğümüz ve efendimizsiri. Kardeşin oğlu hakkında bize adaletle hükmünü ver; ona emret de ILAHLARIMIZA sövmeyi terketsin, biz de onu ve ILAHINI bırakalım, dediler. Ebu Tâlib Hz. Peygambere birisini gönderip çağırttı. Allah Rasûlü (s.a.) Ebu Tâlib’in yanına girince Ebu Tâlib: Ey kardeşim oğlu, bunlar senin kavminin ihtiyarları ve ileri gelenleridir. Senden ILAHLARINI sövmeyi bırakmanı istiyorlar. Onlar da seni ve ilâhını bırakacaklar, dedi. Hz. Peygamber: Ey amca, ben onları kendileri için en hayırlı olan bir şeye çağırmıyor muyum? diye sordu. Amcası: Onları neye çağırıyorsun? diye sordu da Efendimiz: Onlara öyle BIR KELIME söylemelerini teklif ediyorum ki bütün araplar bu kelime ile onlara boyun eğecek ve onlar bu kelime ile Acem’e sahip olacaklar, dedi. Grubun içinden Ebu Cehil: Baban aşkına, nedir o kelime? Biz, HEM O KELIMEYI HEM DE ON MISLINI SÖYLEMEYE HAZIRIZ, dedi. Allah Rasûlü: ALLAHTAN BASKA ILAH YOKTUR, dersiniz, buyurdu. Ebu Cehil yüzünü çevirip: BUNDAN BASKA BIRSEY ISTE dedi. Hz. Peygamber: Güneşi getirip avucuma koysanız bile sizden BU KELIMENIN DISINDA BASKA BIRSEY ISTEMIYORUM, buyurdu. Öfke içinde yanından kalktılar. Allah’a yemîn olsun ki HEM SANA, hem de sana bunu emreden ILAHINA küfredeceğiz (söveceğiz) diyorlardı. «Elebaşlarından bir grup; yürüyün ve TANRILARINIZ üzerinde direnin. Şüphesiz ki bu sizden istenen bir şeydir, diyerek kalkıp gittiler.» Hadîsi îbn Ebu Hatim ve İbn Cerîr rivayet ediyorlar. İbn Cerîr’in rivayetinde şu fazlalık vardır: Onlar çıktıkları zaman Allah Rasûlü (s.a.) amcasını «ALLAHTAN BASKA ILAH YOKTUR demeye davet etti de Ebu Tâlib bunu kabul etmeyerek: Aksine, ihtiyarlann dini üzere (yim), dedi. Bunun üzerine «Muhakkak sen her sevdiğini hidâyete erdiremezsin.» (Kasas, 56) âyeti nâzü oldu.

 

Ebu Ca’fer İbn Cerîr der ki: Bize Ebu Küreyb ve İbn Vekî’in… İbn Abbâs’tan rivayetine göre o, şöyle anlatıyor: Ebu Tâlib hastalandığı zaman Kuieyş’ten bir grup yanına girdiler. Ebu Cehil de aralarındaydı. Şüphesiz senin kardeşin oğlu bizim ilâhlarımıza sövüyor, şöyle şöyle yapıyor, şöyle şöyle söylüyor. Ona birisini göndersen de bundan men’et-sen, dediler. Ebu Tâlib Hz. Peygambere haber gönderdi de Efendimiz (s.a.) geldi, eve girdi. Onlar ile Ebu Tâlib arasında bir kişi oturacak kadar bir boşluk vardı. ^Ebu Cehil Hz. Peygamberin Ebu Tâlib’in yanına oturmasından ve Ebu Tâlib’in de ona karşı şefkatli ve yufka yürekli olmasından korkarak yerinden sıçradı ve o boş yere oturdu. Allah Rasûlü (s.a.) amcasının yakınında oturacak bir yer bulamadı ve kapının yanına oturdu. Ebu Tâlib kendisine: Ey kardeşim oğlu, senin kavmine ne oluyor da senden şikâyet ediyorlar? Senin onların ilâhlarına sövdüğünü, şöyle şöyle söylediğini sanıyorlar? dedi. Onlar Hz. Peygamber hakkında sözlerini çoğalttılar. Allah Rasûlü (s.a.) konuşmaya başlayıp: Ey amca, ben onların BIR TEK KELIME söylemelerini istiyorum. O kelimeyi söyledikleri takdirde araplar onlara boyun eğer ve bu kelime ile acemler kendilerine cizye verir, dedi. Hemen onun söyleceğine kulak kesilerek : Bir tek kelime mi? Evet, baban aşkına on kelime bile olsa (söyleriz) nedir o kelime? dediler. Ebu Tâlib: Ey kardeşim oğlu, nedir o kelime? dedi. Allah Rasûlü: «ALLAHTAN BASKA ILAH YOKTUR.» kelimesidir, buyurdu.
Bağrışarak ve elbiselerini sükerek kalktılar. «TANRILARI BIR TEK TANRIMI KILDI? Doğrusu bu, şaşırtıcı bir şey.» diyorlardı. İşte bunun üzerine buradan itibaren «Hayır, onlar henüz azabımı tatmamışlardı.» âyetine gelinceye kadarki âyetler nazil oldu. Hadîsin lafzı Ebu Küreyb’indir. İmâm Ahmed ve Neseî de hadîsi Muhammed İbn Abdullah İbn Nemîr kanalıyla… Abbâd —Abbâd’m babasının ismi verilmiyor— dan yukar-dakine benzer şekilde rivayet etmişlerdir. Tirmizî, Neseî, İbn Ebu Hatim ve İbn Cerîr hadîsi tefsirlerinde Süfyân es-Sevrî kanalıyla… İbn Abbâs’tan rivayetle yukardakine benzer şekilde zikretmişlerdir. Tirmizî, hadîsin hasen olduğunu söyler.

Imam Kurtubi(ra): Allah haraket etmekten münezzehtir!!

Hamd Allaha,Salat ve selam onun Resulune(s.a.s),Ehli Beytine(a.s) ve şerefli sahabilerine(r.a) olsun!

Sevgili kardeşlerimiz,Ehli sünnet akidesinin temel ilkelerini ve vehhabi zihniyyetinin bu akideden ne kadar uzak düştüğünü belgelemeye devam ediyoruz.Gördüğünüz resim İmam Kurtubinin “Tefsiri Kurtubi” isimli eserinin 6-ci cildinin 390-ci sayfasinda Enam Suresi 3-cü ayetine verdiği tefsirdir.İmam Kurtubi(r.a) diyor ki:

« والقاعدة تنـزيهه – جل و عز – عن الحركة والانتقال وشغل الأمكنة »

“Kaide şudur ki,Allah ezze ve celle haraketden,yerdeyişmeden ve yer tutmaktan(kaplamaktan) münezzehtir “

İMAM TAVUS BİN KEYSAN(R.A) VE TEVİL…!

Sevgili kardeşlerimiz,Vehhabilerin akidelerinin ehli sünnetle mühalif yönlerini deşifre etmeye devam ediyoruz.Allaha el,kol,bacak isnad edenlerin bu çirkin görüşüne bir cevapta ashabdan 70 adami görmüş,Ayşe(r.a), Abdullah ibn-i Ömer(r.a), Ebu Hüreyre(r.a), Abdullah bin Amr(r.a) ve Zeyd bin Erkamdan(r.a) hadis ilmi almiş,Kiraati İbni Abbasdan(r.a) öğrenmiş büyük iranli Ehli sünnet imami Tavus bin Keysandan(r.a) gelmektedir.Gördüğünüz resim İmam Kurtubinin(r.a) mehşur “Tefsiri Kurtubi” tefsirinin 306-ci sayfasidir.Bu sayfada Imam Kurtubi(r.a) fetih süresinin 10-cu ayetinin(Allahin eli onlarin eli üzerindedir) tefsiri bölümünde İmam Tavus bin Keysanin(r.a) bu ayeti şu şekilde tefsir etdiğini yaziyor:

قوة الله ونصرته فوق قوتهم ونصرتهم

Allahin kudreti ve yardimi onlarin kudret ve yardiminin üzerindedir

Allah mekandan münezzehtir bahsi!!

Değerli kardeşlerimiz bu konumuz İstiva bahsi ve Allahin Mekandan Münezzeh olmasi hakkindadir.Bu hakda ehli sünnetin akidesi,imamlarin bu konudaki görüşü ve tefsir alimlerinin ayetlere verdikleri anlam ve görüşlerini sizlerle paylaşacağiz.Vehhabilerin gerçekte nasil ehli sünnet akidesinden uzak olduklarini belgeleriyle ortaya koyacağiz.

Düzgün olmak anlamındaki “s-v-y” kökünden türeyen istivâ sözlükte, iki şey birbirine eşit olmak,
düzgün olmak; “ala” edatıyla kullanıldığında yükselmek, tahta çıkmak; “ilâ” edatı ile
kullanıldığında yönelmek, kastetmek; “be” edatıyla kullanıldığında helâk olmak anlamlarına
gelir. İstivânın asıl anlamı, bir şeyin eşit ve düzgün olmasını istemektir.
İstiva kelimesi Kur’ân’da fiil kalıbıyla “istevâ-yestevî” şeklinde 35 âyette geçmiştir. Bunlardan
dokuzu Allah ile, diğerleri insan, canlı ve cansız varlıklarla ilgili olup şu anlamlarda kullanılmıştır.
“İstiva” kelimesinin diğer manalarından bazıları şöyledir:
1-Düz olmak ve kuvvetlenmek.
Allâh-u Teâlâ şöyle buyurdu:
فَاسْتَوَى عَلَى سُوقِهِ
(El-Fetih /29).
Anlamı: “Gittikçe onu kuvvetlendirerek kalınlaşmış.” (Ebu Hayyen-tefsiri, Beyzavi- tefsiri, İmam Nesefi- tefsiri ve İmam Kurtubi- tefsiri )
2-Olgunlaşmak.
Allâh-u Teâlâ şöyle buyurdu:
وَلَمَّا بَلَغَ أَشُدَّهُ وَاسْتَوَى
(el-Kasas /14)
Anlamı: ” Musa yiğitlik çağına erip olgunlaşınca.” (İmam Tabari, İbni Kesir, el-Ferra’, Muhtarus Sihah, Lisanul Arap)
3-Pişmek: El- Feyyumi “el-Mısbah el-Münir.”
4-Kastetmek: El- Feyyumi “el-Mısbah el-Münir” ve İbni Manzur Lisanul Arap.”
5-Eşit olmak: El- Feyyumi “el-Mısbah el-Münir.
6-Yükselmek: İbni Manzur “Lisanul Arap.”
7-Kast etmek: El, Feyyümi- el-Mısbah el-Münir, İbni Manzur Lisanul Arap” ve “Muhtar es-Sıhah”
8-Kahretmek: El- Feyyumi “el-Mısbah el-Münir.
9-Temellük, yani mülkiyetine almak. Hafız Zebidi “ Tac el-Arus”
10-Murada ermek: Hafız Zebidi “ Tac el-Arus”,İbni Manzur Lisanul Arap” ve “Muhtar es-Sıhah”
11-Bitirmek ve son vermek:İbn Hazm ‘’ed-Durre’’ sh.233
12-İstilâ:
A-Ehli Seleften olan İbnil Mübarek “Garibul Kur’an”,
B-İmam Ez-Zaccac ”Meanil Kur’an”,
C-Hanefi olan İmam Maturidi “Te’vilat Ehli Sünne”
E-Müfessir Maverdi “En-Nuket vel Uyun”
F-İmam Suyuti ”El-Kenzul Medfun”
Burada “İsteva”, “İstila etti” manasında da kullanılabilir. Yukarıda beş zâtın isim ve kitaplarını yazdık. Kontrol etmenizi tavsiye ediyorum. Hocalarınıza sorar adı geçen zatların kim olduğunu öğrenebilirsiniz. Daha fazla istiyorsanız şu anda bizde birçok zatın kitabı var ve hepsi “İstiva” sözcüğünü, “istila” veya “hükmetme” anlamlarıyla açıklamışlardır. Bunlardan bazıları şunlardır:
1-Ehli Seleften olan İbnil Mübarek “Garibul Kur’an” adlı kitabında bu ayet hakkında “isteva, yani İstila etti” demiştir.
2-Hanefi İmam Cassas “Ehkamul Kur’an” adlı kitabında bu ayet hakkında “isteva, yani İstila etti” dedi.
3-Şafii İmam el-Cuveyni “el-İrşad” adlı kitabında bu ayet hakkında “isteva, yani hükmetti” dedi.
4-İmam Ragib el-İsfahani “el-Mufradet” adlı kitabında bu ayet hakkında “isteva, yani İstila etti” dedi.
5-Hanefi İmam Nesefi “Tebsiratul Edilleh” adlı kitabında bu ayet hakkında “isteva, yani İstila etti” dedi.
6-İmam Fahrur Razi “Tefsir”inde bu ayet hakkında “isteva, yani İstila etti” dedi.
7-Hanbelî İmam Seyfuddin el-Emidi “Ebkerul Efkar” adlı kitabında bu ayet hakkında “isteva, yani İstila etti” dedi.
8-İmam Suyuti’nin hocalarından imam Muhammed el-Kâfici “Et-Teysir” adlı kitabında bu ayet hakkında “isteva, yani İstila etti” dedi.
9-İmam Kastalani “İrşadus Seri Şerh Sahih Buhari” adlı kitabında bu ayet hakkında “isteva, yani İstila etti” dedi.
10-İmam Beyzavi’nin “Tefsir”inde bu ayet hakkında ”isteva, yani İstila etti” demiştir.
11-İmam İz b.Abdusselam el-İman,s.233-247 “isteva, yani İstila etti” dedi.

ŞÜPHECİ;el-İstivâ kelimesi, ‘alâ ‘edatıyla kayıtlı olarak geldiği zaman Arab lügatında bunun anlamı, bir şeyin üzerine yükselmek ve yerleşmek demektir.O’nu yükselmesi zatında ve mekanında yükseklik ve üstünlüktür.Bu aşağıdaki Ayeti celilelerde zikri geçen istiva kelimesinin anlamı ise; yerleşme… Kurulma… Ve… Oturma demektir… Kelimenin bu anlama geldiğine delalet eden delillerinden bir kaçı ise şunlardır.وَقِيلَ يَا أَرْضُ ابْلَعِي مَاءكِ وَيَا سَمَاء أَقْلِعِي وَغِيضَ الْمَاء وَقُضِيَ الأَمْرُ وَاسْتَوَتْ عَلَى الْجُودِيِّ وَقِيلَ بُعْداً لِّلْقَوْمِ الظَّالِمِينَ“ Ve denildi ki: Ey yer, suyunu yut ve ey gök suyunu tut. Su azaldı ve iş bitirildi. Gemi de Cudi’ye oturdu. Haksızlık yapan kavim yok olsun. “ (Hud: 44.)Bu Ayeti celile de geminin cudi dağı üzerine oturduğundan bahsedilmektedir… Yani istiva’nın oturma, yerleşme manasında olduğu anlatılıyor.Rabbimiz yine bir Ayeti celilesinde şöyle buyurur:وَالَّذِي خَلَقَ الْأَزْوَاجَ كُلَّهَا وَجَعَلَ لَكُم مِّنَ الْفُلْكِ وَالْأَنْعَامِ مَا تَرْكَبُونَ لِتَسْتَوُوا عَلَى ظُهُورِه“……“ O’ki bütün çiftleri yarattı ve size bineceğiniz gemiler ve hayvanlar var etti. Ki,onların sırtlarına kurulasınız – oturasınız – “(Zuhruf): 12 – 13.)Bu Ayeti celileden de anlaşıdığı gibi istiva, oturma, kurulma anlamına gelmektedir… Mu’minun suresinde de Rabbimiz şöyle buyurur:فَإِذَا اسْتَوَيْتَ أَنتَ وَمَن مَّعَكَ عَلَى الْفُلْكِ …“ Sen ve yanında bulunanlar gemiye yerleştiğiniz zaman… “Mu’minun( 28)Bu Ayeti celileden de istiva, yerleşme(istikrar) anlamında kullanılmıştır.

CEVAP;Delil olarak sunmuş olduğu üç ayette geçen “istivâ ” sözcüğünün manası doğru ama dikkat ederseniz bu manaları yaratıkları için kullanılmıştır. Her kim Allah’ın istivâsını yaratıkların istivâsına benzetirse Müşebbihe olur.Her kim de Allah’ın istivâsının benzeri hiçbir şey yoktur derse o muvahhiddir .Çünkü bu üç ayetin hepsi bir mekanda yükselme,mekan tutma ve bir yere değme gibi özellikleriyle yaratılmış birer istivâdırlar.O halde bu ayetler ne için delil olabilir? Allah’u tealâ( haşa) bir mekanda yükselme,mekan tutma ve bir yere değme anlamında istivâ ettmekten münezzehtir.

Bir diğer hususta Kur’an’da ve arap lügatında istivâ’nın alâ takısı ile sadece yukarıdaki anlamlarda gelmediğidir.Delili ise Allâh-u Teâlâ’nın şu buyruğudur. فَاسْتَوَى عَلَى سُوقِهِ (Fetih/29) burada ”küvvetlenmek” ”düz olmak” anlamında kullanılmıştır.Bu ayette Allah’u tealanın istivâsına delil olamaz..Ayrıca arap dili uzmanı Râgıp el-İsfahânî, de”istiva” kelimesine: ”Müsâvî olmak; kendi kendine itidal manasını vermiştir. Arapça olan bu kelime ”alâ” takısı ile “istilâ”, “ilâ” takısı ile “nihayete erme” manasında da kullanılır”.demiştir.(İslam Ansiklopedisi Arş mad.)

Dilin sahipleri olan Arapların kullanımını dikkate alanlar ve kelâm kitaplarında da geçen Cahiliyye şairi Ahtel’in “Kad istevâ bişrun ale’l ırâki min ğayri seyfin ve mihrâkî” “Bişr Irak’ı kılıç kullanmaksızın ve kan akıtmaksızın istiva etti” beytini şâhid getirerek bu şiirde “istiva”nın (”alâ” takısı ile) “isitila”(hükmetmek) anlamında kullanıldığına dikkat çekerler. Ayeti (Hadid/4) bu şekilde yorumlamanın te’vil değil hakiki anlamlarından ”tenzihe uygun olanı” tercih etmek olduğunu ileri sürmüşlerdir..

Ondan sonra ayette “Arş’ın üzerinde” ifadesi geçmemektedir.Çünkü عَلَى “Ale” kelimesi illa ki, “mekân” manasında olmaz ve kullanılmaz. “Ala” sözcüğünün başka manaları da vardır.Allâh-u Teâla şöِyle buyurdu:أُولَئِكَ عَلَى هُدًى مِنْ رَبِّهِمْ (Bakara /5) Anlamı: ”İşte onlar Rablerinden gelen hidayet üzeredirler.” Bu ayette geçen عَلَى mekânla mı tefsir edilir?Yine Allâh-u Teâlâ şöyle buyurdu:وَإِذْ قُلْتُمْ يَا مُوسَى لَنْ نَصْبِرَ عَلَى طَعَامٍ وَاحِدٍ(Bakarah /61)Anlamı: ”Ey Musa! Bir tek yemekle yetinmeyiz.”İşte bu ayette de عَلَى kelimesi geçti ama “mekân” manasında değildir.Çünkü onlar yemek üzerine oturmayacaklardır.Yine Allâh-u Teâlâ ِşöyle buyurdu:أَمْ تَقُولُونَ عَلَى اللَّهِ مَا لا تَعْلَمُونَ(Bakara / 80)Anlamı: ”Yoksa Allâh hakkında bilmediğiniz şeyleri mi söylüyorsunuz?” Burada da عَلَى kelimesi geçiyor. Hâşâ “mekân” olarak tefsir ederseniz “Allâh’ın üzerinde” olur.Demek ki, عَلَى kelimesi her zaman “mekân” olarak açıklanmaz.

İmam Razi “Tefsir”inde şöyle buyuruyor: “Müşebbihe, Allâh’ın Arş’ın üzerine oturmuş olduğunu söyleyip, bu ayet(ler)i delil getirmişlerdir. Bu, hem aklen, hem naklen birkaç bakımdan bâtıl ve yanlıştır:
1)Hak Teâlâ, Arş ve mekân yok iken de vardı. O, mahlûkatı yarattığında bir mekânda olmaya ihtiyaç duymamıştı. Aksine O, mekândan münezzehtir ve hep böyle olmakla (ezeli ve ebedi olarak) muttasıf olmuştur. Ancak, batıl bir iddiada ve zanda bulunan kimse, Arş’ın hep Allah’la birlikte olduğunu zannetmiştir.
2)Arş üzerinde oturanın bir cüzünün (parçasının), Arş’ın sol tarafında olan parçasının aksine, Arş’ın sağ tarafında olmuş olması gerekir. O zaman oturan kimse bizzat, te’lif ve terkib edilmiş (parçalardan meydana getirilmiş) bir varlık olur. Böyle olan her varlık ise, bir te’lif ve terkib edene muhtaç olur. Bu ise, Allah hakkında imkânsızdır.
3)Arş üzerinde oturan, bir yerden bir yere hareket edip geçmeye ya muktedirdir ya da onun için böyle bir şey mümkün değildir. Eğer birinci ihtimal söz konusu ise, o zaman, o hareket ve sükûnun mahalli haline gelmiş olur ve zorunlu olarak, muhdes (Sonradan var olan) bir varlık olur. Eğer ikinci ihtimal söz konusu ise, o zaman, o bağlanmış bir varlık gibi olur, hatta kötürüm birisi gibidir. Hatta bundan da kötüdür. Çünkü kötürüm olan bir kimse, başını ve göz bebeklerini hareket ettirmek istediğinde, bu onun için mümkündür. Fakat bu, müşebbihe’nin ma’bûdu için mümkün değildir.
4)Müşebbihe’nin ma’bûdu, ya her mekânda vardır, ya da bir mekândadır. Eğer o her mekânda ise, o zaman onlar o ma’bûdun, pislik ve necaset mekânlarında da bulunduğunu kabul etmeleri gerekir ki, hiçbir akıllı bunu söylemez. Eğer o, bütün mekânlarda değil de bir mekânda bulunuyorsa, o zaman, o kendisini bu mekâna yerleştirmiş olan bir varlığa muhtaç olmuş olur ve böylece de muhtaç bir varlık olur. Bu ise Allah hakkında imkânsızdır.
5)Allâh’ın, “O (Allah’ın) benzeri gibisi yok”(eş-Şûrâ / 11) ayeti, O’nun için hiçbir yönden benzerlik ve eşitliğin olmadığı manasını ifade eder. Binaenaleyh eğer Allah-u Teâlâ oturuyor olsaydı, oturma bakımından ona benzeyen başkasının da olması gerekirdi. Diğer hususlar da böyledir. O zaman da, ayetin manası kaybolurdu.
6)Allâh-u Teâlâ, وَيَحْمِلُ عَرْشَ رَبِّكَ فَوْقَهُمْ يَوْمَئِذٍ ثَمَانِيَةٌ buyurmuştur “O gün Rabbinin Arş’ını, üstlerinde bulunan sekiz melek taşıyacaktır” (el-Hakkah /17). Melekler Arş’ı taşıdıklarında, Arş’da ma’budların oturduğu mekân olunca, bu durumda, meleklerin, müşebihenin ma’budunu da taşımış olmaları gerekir. Bu da imkânsızdır.
7)Şayet bir mekânda karar kılan bir varlığın ilah olması caiz (mümkün) olsaydı, güneş ve ayın da birer ilah olmadığı nasıl bilinebilecekti? Çünkü bizim güneş ve ayın ilah olmadıklarını ortaya koyarken izlediğimiz (akli) yol, onların hareket ve sükûn ile muttasıf oldukları, böyle olan varlığın ise muhdes olup, bir ilah olmadıkları şeklindeki metodudur. Siz bu yolu iptal edince, güneşin ve ayın hanlığını tenkid kapısı, sizin için kapanmış olur.
8)Ümmet-i Muhammed, Allâh’ın “De ki, “O, Allah birdir” (el-İhlâs 1.) ayetinin müteşâbih ayetlerden değil de muhkem ayetlerden olduğu hususunda icmâ etmiştir. Binaenaleyh eğer Allâh, bir mekânda olsaydı, o zaman O’nun sağ tarafındaki izleyen şeylere bitişik tarafı, sol tarafındaki şeylere bitişik tarafından başka olurdu. O zaman da o, mürekkeb (parçalardan meydana gelmiş) ve kısımlara bölünebilecek bir varlık olmuş olurdu ve gerçekte “Tek” olmamış olurdu. O zaman da, “De ki: “O, Allah tektir” (el-İhlâs/1.) ayeti, yanlış olmuş olurdu. (Hâşâ)
9)Ayette geçen “isteva” bunu istikrar manasına hamletmek imkânsızdır. “İstila” manasına hamletmek gerekir.
10)Bu, mutlaka te’vile yönelmek gerektiği hususunda kesin bir delildir. Bu da şudur: Aklın delaleti, buna, İstikrar manasını vermenin imkânsızlığını gösterip; “istiva” lafzının zahiri de “istikrar” manasına delâlet edince; bizim ya iki delilden her biri ile amel etmemiz yahut ikisini birden terk etmemiz, ya da nakli olanı, akli olana tercih etmemiz yahut da aklı tercih edip, nakli te’vil etmemiz gerekir. Birincisi batıldır. Aksi halde o zaman, bir şeyin hem mekândan münezzeh olması, hem de mekânda bulunması gerekir. Bu ise imkânsızdır. İkincisi de imkânsızdır. Çünkü bu, iki zıddı birlikte yok saymayı gerektirir ki, bu da yanlıştır. Üçüncüsü de batıldır. Çünkü akıl, naklin esasıdır. Zira yaratıcının varlığı, ilmi, kudreti ve peygamber gönderişi akli delillerle sabit olmadıkça, nakille de sabit olmaz. Dolayısıyla aklı tenkit etmek, hem aklın, onunla birlikte hem naklin tenkidini gerektirir. Binaenaleyh geriye ancak, aklın doğru olduğuna kesin olarak hükmetmemiz, naklin de tevili ile meşgul olmamız kalır. Bu, maksadı elde etme hususunda kâfi bir delildir. Bu sabit olunca diyoruz ki: Âlimlerden bazıları buradaki “istiva”dan muradın “İstilâ” manası olduğunu söylemişlerdir. Nitekim şair de şöyle demiştir:”Bişr, kılıç kullanmadan ve kan da akıtmadan, Irak’ı istiva (istilâ) etmiştir.” (Kur’an ayetleri tefsirinde cahiliye şiirinin önemini bu işe yabancı olmayanlar iyi bilirler.)

İstivâ kelimesinin Kur’ân’da ilk geçtiği yer olan ve Allah’ın
yerleri yarattıktan sonra göklere yönelmesini anlatan Bakara 2/29
ayetinin tefsirinde Taberî, ilk olarak bu kelimenin yönelmek (ikbâl)
anlamına geldiğine dair nakillerde bulunmaktadır.( Taberî, age, I, 454-455.) Sonra bu ayetle
ilgili en doğru yorumun, Allah’ın göklerin üzerine çıkıp onları
düzenlemesi ve onları yedi gök olarak yaratması olduğunu; buradaki
yükselmenin de aşağıdan yukarıya bir intikal anlamında değil hâkimiyet ve saltanat anlamında bir yükselme ve yükseklik olduğunu belirtmektedir.( Taberî, age, I, 457.)Görüldüğü gibi burada Taberî, Allah’ın gerçek anlamda göklerin üzerine çıktığını değil, orayı hâkimiyeti altına aldığını kabul etmektedir. Taberî, meleklerin arşı kuşatmasıyla ilgili Zümer 39/75 ayetini,
arşı taşıyan ve kuşatan meleklerle ilgili Ğâfir 40/7 ayetini ve arşı
taşıyan sekiz melekle ilgili Hâkka 69/17 ayetini hakikat olarak
algılamaktadır.( Taberî, age, XX, 271, 283, XXIII, 227-230.)
Zemahşerî, İsrâ 17/42 ayetinde Allah ile ilgili olarak kullanılan
‘arşın sahibi (zi’l-arş)’ ifadesini ‘hâkimiyet ve rubûbiyet sahibi’ olarak
açıklamıştır.( Zemahşerî, age, II, 643.)Müfessirimiz, “Rahmân arşa istivâ etti” (Tâ-Hâ 20/5)
ifadesi ile ilgili olarak da şunları söylemektedir:
“Arş kelimesi, kralın oturduğu tahtı ifade etmektedir; tahta
oturmak da hâkimiyeti ele almak anlamındadır. Nitekim tahta
oturmak, hâkimiyeti ele almak anlamında kullanıldığı için,
gerçek anlamda bir ‘tahta oturma’ fiili gerçekleşmese bile,
hâkimiyeti ele almayı, insanlar kinâye yoluyla ‘Falanca tahta
oturdu’ şeklinde ifade etmektedirler… Bu tıpkı ‘Filancanın eli
açıktır (veya kapalıdır)’ denilip de o kişinin cömertliğini veya
cimriliğini ifade etmek gibidir.( Zemahşerî, age, III, 50. Ayrıca bkz: Macit, age, s. 195; Bilgin, age, s. 213;
Eren, age, s. 72-73.)

Fakat müfessirimiz, konuyla ilgili başka ayetlerin tefsirinde,
arşın somut ve hâricî bir varlığının bulunduğuna dair yaklaşımlar da
sergilemektedir. Meselâ o, “Allah gökleri ve yeri altı günde yarattı ve
arşı da suyun üzerindeydi” (Hûd 11/7) ayetiyle ilgili olarak şunları
söylemektedir:
“Gökler ve yer yaratılmadan önce arşın altında hiçbir varlık
yoktu. Arşı yukarıda tutan da su idi. Denildiğine göre o zaman
su, rüzgârın yolunda, yani gökte idi. Burada, arş ve suyun,
göklerden ve yerden önce yaratılmış olduğuna dair bir delil
vardır.”( Zemahşerî, age, II, 366.)

Aynı şekilde Neml 27/26 ayetinin açıklamasında da Zemahşerî,
arşın azîm (büyük) sıfatıyla vasıflandırılmasını açıklarken, onun
göklerde ve yerde yaratılan diğer varlıklara nisbetle daha büyük
olmasından dolayı bu şekilde tavsif edildiğini söylemektedir.( Zemahşerî, age, III, 351.)
Arşı taşıyan meleklerden bahseden Ğâfir 40/7 ayetinin
tefsirinde Zemahşerî, bazı rivayetler nakletmektedir. Buna göre arşı
taşıyan meleklerin ayakları yerin en aşağısında, başları ise arşa
değecek kadar yukarıdadır. Devamında Zemahşerî, bu meleklerin
büyüklüğüyle ilgili hadisler nakletmekte ve arşın mahiyeti hakkında
şunları aktarmaktadır:
“Denildi ki: Allah arşı yeşil bir cevherden yaratmıştır. Onun iki
sütunu arasında, hızlı uçan bir kuşun uçuşuyla 80.000 yıllık
mesafe vardır. Yine denildi ki: Arşın etrafında, 70.000 çeşit
melek vardır ve bunlar, Allah’a tekbir ve tehlilde bulunarak
arşın etrafını tavaf ederler. Bunların arkasında, ayakta duran,
ellerini omuzlarına koyup yüksek sesle Allah’a tehlil ve tekbir
getiren 70.000 saf melek daha vardır. Bunların arkasında da,
sağ ellerini sol ellerinin üstüne koymuş; her biri diğerinin
bilmediği bir tesbih çeşidiyle Allah’ı tesbih eden 100.000 saf
melek vardır.”( Zemahşerî, age, IV, 147.)

Müfessirimiz, meleklerin arşın etrafını sarmalarını anlatan
Zümer 39/75 ayetiyle ilgili olarak da rivayetlere uyarak hakikat
anlayışına yakın bir açıklama yapmıştır.( Zemahşerî, age, IV, 142.) Kıyamet gününde Allah’ın
arşını taşıyacak olan sekiz melekten bahseden Hâkka 69/17 ayetinin
açıklamasında da bu ifadelerin hakikat yönünde anlaşılması
doğrultusunda, bu meleklerin o gün yapacaklarına dair bazı nakiller
yapmaktadır.( Zemahşerî, age, IV, 589-590.)
Yüce Allah’la ilgili olarak Ğâfir 40/15 ayetinde geçen ‘dereceleri
yükselten ve arşın sahibi olan’ ifadelerinde de Zemahşerî, bunun,
Meâric 70/3 ayetinde geçen ‘çıkış aşamalarının sahibi (zi’l-meâric)
olan Allah’ ifadesine benzer bir şekilde, meleklerin arşa çıkmak için
kat etmek zorunda oldukları mesafe olduğunu söylemektedir. Sonra
bunların, Allah’ın yüceliğini ve mahlûkât üzerindeki hâkimiyetini
bildiren ifadeler olmasının da mümkün olduğunu belirtmektedir.( Zemahşerî, age, IV, 152, 597.)
Görebildiğimiz kadarıyla Zemahşerî, Yüce Allah’ın arşa istivâsı
konusunda, edebî sanatlardan yararlanarak net bir şekilde bunun,
Allah’ın kâinâtı idare ve hâkimiyetine alması anlamına geldiğini
söylerken; arşın mâhiyeti ve meleklerin arşın etrafını kuşatması gibi
konularda tevile yönelmede bu kadar net davranmamaktadır. Bunun
sebebi, konuyla ilgili ayetlerin zâhirinin buna büyük oranda mâni
olması ve onu konuyu hakîkat doğrultusunda anlamaya sevk eden
bazı hadis ve nakiller olabilir. Şimdi diğer müfessirlerin konuyla ilgili
görüşlerine bir bakalım.

İlk dönem tefsir malzemesini büyük oranda bir araya toplamış
olan Taberî, Allah’ın kürsîsiyle ilgili Bakara 2/255 ayetinin tefsirinde,
bunun Allah’ın ilmi anlamına geldiğine dair İbn Abbas’tan bir nakilde
bulunmaktadır.( Taberî, age, IV, 537.) Devamında, kralların tahtının (arşının) önünde,
ayaklarını koyacakları bir yerin bulunması gibi, buradaki kürsînin
de iki ayağın konulduğu yer olduğuna dair nakillerde bulunmaktadır.
(Taberî, age, IV, 537-539.) Ayrıca Hasan-ı Basrî (v. 110/728)’nin, kürsî ile arşın aynı şey
olduğunu söylediğini nakletmektedir.( Taberî, age, IV, 539.)
Taberî, Allah’ın büyük arşın sahibi olduğuna dair Tevbe 9/129.
ayetin tefsirinde, bununla arşın altında bulunan herkesin O’nun
kulu olduğunun ve O’nun yönetiminde bulunduğunun ifade
edildiğini belirtmektedir.( Taberî, age, XII, 100.) Taberî, gökler ve yer yaratılmadan önce
arşın suyun üzerinde olduğuna dair Hûd 11/7. ayetle ilgili olarak,
bunun hakiki anlamda olduğuna dair nakillerde bulunmaktadır(Taberî, age, XII, 330-334.)
İbn Atıyye, Allah’ın arşa istivâsıyla ilgili A’râf 7/54
ayetinin tefsirinde, Ebu’l-Meâlî el-Cüveynî (v. 478/1085) ve benzeri
usta kelâmcılara göre bunun, Allah’ın hâkimiyet ve saltanatı anlamına
geldiğini; burada özellikle arşın zikredilmesinin de yaratılan en
büyük varlık olmasından kaynaklandığını söylemektedir(bn Atıyye, age, II, 408. Ayrıca bkz: İbn Atıyye, age, IV, 37.) 13/2 ayetinin tefsirinde de buradaki istivânın, yönetimi altına almak
(istîlâ) ve yönelmek (ikbâl) anlamlarına geldiğine dair nakillerde
Bulunmaktadır(İbn Atıyye, age, III, 292)
Allah’ın arşa istivâsıyla ilgili A’râf 7/54 ayetinin tefsirinde de
Râzî, bunun bir tahta oturmak şeklinde anlaşılmasının kesinlikle
mümkün olmadığını söylemekte; ardından da Allah’ın mekândan
münezzeh olduğuna dair aklî ve naklî deliller sıralayarak uzun açıklamalarda
bulunmakta; bu açıklamalarının sonunda da kendisinin
tercih ettiği görüş olarak, ‘Allah’ın kesinlikle mekân ve yönden münezzeh
olduğuna inanıp, bu gibi ayetler hakkında derine dalmamak
ve bu konularla ilgili bilgiyi Allah’a havale etmek’ görüşünü
zikretmektedir.( Râzî, age, XIV, 106-121.)
Tâ-Hâ 20/5 ayetinin tefsirinde Râzî, Müşebbihe’nin bu ayetleri
hakîkat olarak anlamak suretiyle hataya düştüğünü; halbuki
Allah’ın mekândan münezzeh olduğunu söylemektedir. Devamında
da bu gibi müteşâbih ayetler konusunda iki temel yaklaşım
bulunduğunu; bunlardan birincisinin, sadece Allah’ın mekândan ve
yönden münezzeh olduğunu söyleyip, bu gibi ifadeleri tevil
etmeyerek, anlamlarını Allah’ın ilmine havale etmek olduğunu
söylemektedir. Sonra Râzî, bu görüşün iki bakımdan eleştirildiğini;
birinci olarak bu görüşün, Allah’ın mekândan münezzeh olduğunu
ifade etmek suretiyle, buradaki istivanın oturmak anlamına
gelemeyeceğine dair bir tevili zaten içerisinde barındırdığını; ikinci
olarak da Arap dilinde istivâ kelimesinin istikrâr ve istîlâ şeklinde iki
anlamı bulunmasından ve Allah’ın mekândan münezzeh olmasından
dolayı burada istikrâr (oturmak, yerleşmek) anlamına gelemeyeceğinden,
kelimenin diğer anlamı olan istîlâ (hâkimiyeti altına almak)
anlamına gelmesi gerektiği şeklindeki görüşü nakletmektedir.( Râzî, age, XXII, 6-7.)
Müteşâbih ayetlerle ilgili ikinci yaklaşım da, bunların mutlaka tevil
edilmesi gerektiği şeklindedir. Burada Râzî, Zemahşerî’nin ayetle
ilgili yukarıda zikrettiğimiz görüşünü de nakletmekte; fakat devamında
teville ilgili olumsuz bir yaklaşım sergileyerek şunları söylemektedir:
“Tevil kapısını açarsak, Bâtınîlerin tevillerine de kapı açılmış
olur. Nitekim onlar, Hz. Musa’ya hitap eden “Ayakkabılarını
çıkar” (Tâ-Hâ 20/12) ayetini, ‘kendisinde herhangi bir fiil
tasavvur etmeksizin Allah’a hizmete dalmak’ şeklinde; “Ey ateş!
İbrahim’e karşı serin ve zararsız ol’” (Enbiyâ 21/69) ayetini de,
‘herhangi bir ateş ve ateşe hitap olmaksızın, onun bu zalimin
elinden kurtarılması’ şeklinde tevil etmişlerdir. Bu konuyla ilgili
genel kural, kendisinden sarf-ı nazar etmeyi gerektiren kesin bir
aklî delil bulunmadıkça, Kur’ân’daki bütün lafızların zâhirlerine
hamledilmeleridir(Râzî, age, XXII, 7.)
Yüce Allah’ın en büyük arşın sahibi olduğuna dair Neml 27/26
ayetinin tefsirinde de Râzî, en büyük cisim olan arşın bile Allah tarafından yaratılmış ve O’nun rubûbiyeti altında bir varlık olduğunun
ifade edilmesiyle, Yüce Allah’ın, kudret ve rubûbiyet konusunda
daha ötesi olmayan son noktada ve zirvede olduğunun belirtildiğini
söylemektedir.( Râzî, age, XXIV, 193.)
Secde 32/4 ayeti vesilesiyle de Râzî, âlimlerin bu gibi ayetlerle
ilgili iki tavır takındığını; bunlardan birincisinin bu gibi ifadelerle
neyin kastedildiği hakkında herhangi bir yorum yapmaktan
kaçınmak, ikincisinin de bunlarla kastedileni açıklamaya çalışmak
olduğunu söylemektedir. Râzî, birinci yaklaşımın daha güvenilir ve
hikmete daha yakın olduğunu ifade etmektedir. Konuyla ilgili ikinci
tavır da, bunları açıklamaya çalışmak olup, Râzî’ye göre bu yol
tehlikeli bir yoldur. Ona göre bu yolu benimseyenler, kendi
aralarında iki gruba ayrılır: 1. Ayeti zâhirî anlamıyla, yani bir yerde
karar kılma, yerleşme şeklinde algılayıp teşbîhe ve cehâlete düşenler.
2. Ayeti istîlâ, yani bir yeri zorla hâkimiyeti altına almak şeklinde
anlayanlar. Râzî, bu iki grubun da hataya düştüğünü; ikinci grubun
cehâletle tavsif edilmesinin muhtemel olabileceğini; ama birinci
grubun hatadan da öte bir cehâlete, bidate ve hatta küfre düştüğünü
ifade etmektedir. Devamında da Râzî, son olarak bu ifadelerin edebî
bir yaklaşımla değerlendirildiği, Zemahşerî ve benzeri âlimlerin
yukarıda geçen yorumlarına değinmektedir.( Râzî, age, XXV, 169-170.)
Râzî, arşı taşıyan meleklerle ilgili Ğâfir 40/7 ayetinin tefsirinde
de, bu meleklerle ilgili Zemahşerî’nin naklettiği yukarıdaki bilgilerin
aynısını ondan aktarmaktadır.( Râzî, age, XXVII, 32.) Hâkka 69/17 ayetinin tefsirinde ise
Râzî, Müşebbihe’nin bu ayetle ilgili ‘bu meleklerin, Allah onun
üzerinde iken arşı taşıdığı’na dair görüşlerini nakledip bunun Allah
hakkında düşünülmesinin muhal olduğunu belirttikten sonra, böyle
yanlış anlamalardan kurtulmak için, Beytullâh’ı tavâf ve Hacer-i
Esved’i öpme fiillerinde olduğu gibi, Allah’ın, kulların konuştuğu ve
alışkın olduğu üslupla konuşarak bu ifadeleri kullandığını; O’nun
unutmaktan münezzeh olduğu halde, kulların fiilleri ile ilgili hafaza
meleklerini görevlendirmesi ve kralların tahtlarına oturup emrindekileri
hesaba çekmesi gibi, kıyamet günü şahitler huzurunda
kullarını hesaba çekmesi ile ilgili ifadeler kullandığını; yoksa O’nun
bu şekilde bir tahta oturmayacağını ve bu gibi şeylere muhtaç
olmadığını ifade etmektedir.( Râzî, age, XXX, 109.)
Görebildiğimiz kadarıyla Zemahşerî, arşa istivânın, bir kralın
tahta oturup yönetimi ele alması gibi, Yüce Allah’ın kâinatı hâkimiyetine
alması anlamına geldiği konusunda şüphe etmemektedir.
Fakat o, arşın mâhiyeti ve hâricî bir varlığının olup olmadığı
konusunda bir tereddüt yaşamaktadır. Allah’ın mekândan münezzeh
olduğu konusunda ittifak halinde olan diğer müfessirler de onun
yaşadığı bu tereddütü yaşamakta; fakat nasların zâhirlerini ve
konuyla ilgili rivayetleri esas aldıklarından dolayı tevil cihetine
gitmemeye çalışmakta; ama konunun yapısı gereği hepsi de tevil
yoluna farklı ölçülerde girmektedirler(Konuyla ilgili tartışmalar için ayrıca bkz: Adıgüzel, Hanifi, Din Dili Bağlamında
Haberî Sıfatlar (Arş, Kürsî ve İstivâ), basılmamış yüksek lisans tezi, Erzurum,
2007.)
Yukarıdan beri inceleye geldiğimiz konulara paralel olarak
Zemahşerî, Allah’ın zâtıyla ilgili görülebilecek bazı ayetlere de bir
miktar farklı yaklaşmakta; bu konuda teşbîh ve tecsîme varan
yorumlardan uzak durmaktadır. Meselâ müfessirimiz, bu çerçevede
düşünülebilecek ayetlerden biri olan ‘gökteki (Allah) ( ’( من فى السماء
ifadesinin geçtiği Mülk 67/16 ayetinin tefsirinde, bunun iki şekilde
anlaşılabileceğini söylemektedir. Birinci olarak bu ifade, ‘melekûtu
(krallığı) gökte bulunan Allah’ anlamında anlaşılabilir; zira gökler,
O’nun meleklerinin bulunduğu yerdir. Ayrıca O’nun arşı, kürsîsi ve
levh-i mahfûzu da orada bulunmaktadır. Yine O’nun hükümleri,
kitapları, emir ve nehiyleri de gökten inmektedir. İkinci olarak ise;
Araplar teşbîhî bir inanca sahiptiler ve Allah’ın gökte olduğuna;
rahmet ve azabın oradan indiğine inanmaktaydılar ve bundan dolayı
O’na dua etmek için göğe yönelmekteydiler. Onların bu inançlarına
uygun olarak sanki onlara, “Siz, kendi inançlarınıza göre gökte olan
Allah’ın azabına uğramaktan güvende olduğunuzu mu zannediyorsunuz!”
denilmiştir. Halbuki Yüce Allah mekândan münezzehtir. Bu
durum, tıpkı Müşebbihe mezhebine mensup olan birisinin bazı
günahları işlediği görüldüğünde, ona “Arşın üzerinde olan Allah’ın bu
yaptığından dolayı seni cezalandırmasından korkmaz mısın!”
denilmesi gibidir(Zemahşerî, age, IV, 568. Ayrıca bkz: IV, 725.) Zemahşerî, kıyamet günü Rabbin ve meleklerin birlikte gelişlerini
ifade eden ve ilk bakışta Allah’ı bir yerden başka bir yere intikâl
etmekle vasıflandırıyor gibi görünen “Rabbin ve melekler saflar halinde
geldiler” (Fecr 89/22) ayetiyle ilgili vârid olabilecek bir soruyu ve
cevabını şöyle dile getirmektedir:
— Hareket etme ve bir yerden başka bir yere intikâl etme fiilleri
bir yönde (mekânda) bulunan varlıklar için geçerli olduğu
halde, gelme fiilinin Allah’a isnâd edilmesinin anlamı nedir?
— Bu, Yüce Allah’ın kudretine delil teşkil eden işaretlerin ve
O’nun saltanat ve hâkimiyetini gösteren emârelerin ortaya
çıkışını (zuhûrunu) ifade eden temsîlî bir anlatımdır. Bu tabloda
Allah’ın durumu, herhangi bir hâdiseye bizzat müdahale eden
bir kralın durumuna benzetilmiştir. Bu kralın bizzat orada
bulunması sayesinde, onun heybetinin ve siyasetinin işaretleri,
kendisi bulunmayıp vezirlerini ve bütün askerlerini gönderdiği
takdirde bile ortaya çıkmayacak derecede yüksek bir şekilde
ortaya çıkar, hissedilir.117
Müfessirin bu yorumu, Allah’ın mekândan ve bir yerden bir
yere intikâl etmekten münezzeh oluşunu ortaya koyması bakımından
güzel bir yorum olarak görünmektedir. Ayrıca bu olay kıyamette gerçekleşeceği
için, oradaki hâdiselerin dünyevî mekân ölçütleriyle
değerlendirilemeyeceği de açıktır.
Yüce Allah’ın, kıyamet günü bütün işlerini bırakıp sorumlu
varlıklar olan insanlar ve cinlerle baş başa kalacağını anlatan
Rahmân 55/31 ayetinin tefsirinde de Zemahşerî, bunun insan ve cin
topluluğuna yönelik bir tehdit ifade eden temsîlî bir anlatım olduğunu
söylemektedir. Bu temsîlin anlamı, Yüce Allah’ın bu iki topluluğa
mensup her ferdin cezasını bizzat vermesi; başka hiçbir işin araya
girerek bu hesaba çekmeyi ve cezalandırmayı engelleyememesidir.( Zemahşerî, age, IV, 437. Ayrıca bkz: Bilgin, age, s. 295; Eren, age, s. 221.)
Zemahşerî, Allah’ın kâfirleri arkalarından kuşatmasıyla ilgili
Burûc 85/20 ayetinin tefsirinde de bunun bir mesel olduğunu
söylemektedir. Bu mesel, çevresi kuşatılmış bir insanın hiçbir yere
kaçamaması gibi, kıyamet günü kâfirlerin, Allah tarafından çevreleri
kuşatılmışçasına hiçbir yere kaçamamalarını ifade etmektedir.( Zemahşerî, age, IV, 420. Ayrıca bkz: Bilgin, age, s. 90.)
Allah’ın, kâfirleri gözetleme yerinde olması anlamında ‘inne rabbeke lebi’l-mirsâd’ ifadesi geçen Fecr 89/14 ayetini de müfessirimiz,
Allah’ın kâfirleri gözetlediği, kıyamet günü hiçbirisinin O’nun elinden
kurtulamayacağı ve hepsinin cezasını mutlaka vereceği anlamında
bir mesel olarak değerlendirmektedir(Zemahşerî, age, IV, 736.) Müfessir İbn Atıyye de, ‘gökteki (Allah)’ ifadesiyle ilgili olarak,
Zemahşerî’nin birinci açıklamasına benzer bir şekilde, Allah’ın kaza
ve kaderinin, nimet ve azabının, ayetlerinin gökten inmesinden
hareketle insanların örfüne uygun olarak bu şekilde bir ifadenin
kullanıldığını; nitekim bu algılamadan dolayı dua ederken de insanların
ellerini göğe kaldırdıklarını söylemektedir.( İbn Atıyye, age, V, 341.) Müfessir, Allah’ın
gelişi ile ilgili ayeti de O’nun kaza ve kaderinin, hüküm ve saltanatının
gelişi olarak açıklamakta; bir diğer görüş olarak da kıyamet
günü O’nun bütün varlıklara zuhûr etmesi, görünmesi anlamına
gelebileceğini söylemekte; fakat bu gelişin, bir yerden başka bir yere
intikâl şeklinde olmayacağını belirtmektedir.( İbn Atıyye, age, V, 480.)Rahmân 55/31
ayetinin tefsirinde de bunun, Arapların kullanımına uygun olarak,
kullara yönelik tehdit içeren bir anlatım olduğunu söylemektedir.( İbn Atıyye, age, V, 229.)
Allah’ın kâfirleri arkalarından kuşatması ifadesini de, Allah’ın azap
ve öfkesinin onları kuşatması olarak algılamaktadır.( İbn Atıyye, age, V, 463.) Allah’ın
gözetleme yerinde olmasını da müfessir, yine Arapların telâkkisi
doğrultusunda O’nun, kulların yaptıklarını gözetlediği bir mekânda
bulunması şeklinde açıkladıktan sonra, ikinci bir izah olarak, bu
ayetteki mirsâd kelimesinin ism-i fâil anlamında, yani gözetleyen
anlamında olduğunu, mübâlağa amacıyla bu kalıba sokulduğunu
söylemektedir.( İbn Atıyye, age, V, 479.) Râzî’nin bu konularla ilgili görüşlerine gelince, onun ifade
ettiğine göre Müşebbihe, Allah’ın bir mekânda bulunduğuna dair
Mülk 67/16 ayetini delil olarak kabul etmektedir. Oysa Râzî’ye göre
bu ayetin zâhirî anlamıyla alınması, bütün müslümanların ittifakıyla
caiz değildir; çünkü ayeti bu şekilde anlarsak, O’nun gökte bulunması,
bütün yönlerden gök ile çevrili olması gerekir; ayrıca gök
arştan daha büyük olduğu için, O’nun gökten ve arştan daha küçük
olması gerekir ki bu, bütün müslümanlara göre muhaldir, imkânsızdır.
Bundan dolayı ayetin zâhirî anlamından başka bir anlama
tevil edilmesi gerekmektedir.135 Bu noktada Râzî, ayetin dört şekilde
tevil edilebileceğini söylemektedir. Birinci görüşe göre ayetteki bu
ifadeden maksat, ‘azabı gökte olan’dır; zira Allah, inkâr ve isyâna
sapanları, âdeti gereği hep gökten inen bir azapla cezalandırmaktadır.
Dolayısıyla gök, Allah’ın rahmet ve nimetinin indiği yer olduğu
gibi, O’nun azabının da indiği yerdir. Konuyla ilgili ikinci görüş Ebû
Müslim el-Isfehânî (v. 322/934)’ye ait olup, Zemahşerî’nin naklettiği
ikinci görüşle aynıdır. Buna göre Araplar bir ilahın varlığını kabul
ediyorlar; fakat O’nun, tıpkı Müşebbihe gibi gökte olduğuna inanıyorlardı.
Bu inanç doğrultusunda onlara sanki şöyle denilmiştir:
“Siz, gökte olduğuna ve her istediğini yapmaya kâdir olduğuna inandığınız
bu ilahın sizi helâk etmeyeceğinden emin misiniz, güvende
misiniz?!” Fakat daha önce de ifade ettiğimiz gibi, Yüce Allah’ın bâtıl
bir itikada uygun olarak bir mesaj vermesi sorunlu görünmektedir.
Râzî’nin zikrettiği üçüncü görüş de bu ifadenin, ‘saltanatı, hâkimiyeti
ve kudreti gökte olan’ anlamına geldiği şeklindedir. Burada göğün
zikredilmesi de, Allah’ın saltanat ve kudretinin yüceliğini ifade etme
amacını taşımaktadır. Dördüncü görüş de, ‘gökteki’ ifadesiyle azap
meleğinin kastedilmiş olmasıdır.( Râzî, age, XXX, 70.) Râzî, Rahmân 55/31 ayetinin tefsirinde de, buradaki ifadenin
‘size yöneleceğiz, sizi kastedeceğiz’ anlamına gelebileceği gibi, bunun,
Zemahşerî’nin tercih ettiği şekilde bir tehdit anlamını da içerebileceğini
belirtmektedir.( Râzî, age, XXIX, 111-112.)Benzer bir şekilde Râzî, kâfirlerin Allah
tarafından kuşatılmasıyla ilgili Burûc 85/20 ayetinin tefsirinde
bunun, her tarafından kuşatılmış, bütün yolları kapatılmış, kaçacak
hiçbir yeri olmayan birisinin durumuna benzer bir şekilde kâfirlerin
kıyamet günü Allah’ın avucunda, O’nun güç ve kudretine boyun
eğmiş bir şekilde olacaklarını ifade ettiğini söylemektedir. İkinci ve
üçüncü görüş olarak da, kâfirlerin helâklerinin yakın olması ve
Allah’ın ilminin onları kuşatması anlamlarını zikretmektedir.( Râzî, age, XXXI, 125.) Fecr
89/14 ayeti ile ilgili olarak da Râzî, Zemahşerî’ye benzer bir şekilde
Allah’ın gözetleme yerinde oluşunu, günahkârları takip edip onların
cezasını vermesi ve bu günahkârların, Allah’ın elinden hiçbir yere
kaçamamaları ile ilgili bir mesel olarak değerlendirmektedir(Râzî, age, XXXI, 169.)

Şafi alimlerinden Abdul Kahir El Bağdadi (v. 429 h/1037 m) Yüce Allahın mekan ve zamandan münezzeh olduğu hakkinda şöyle diyor:
وأجمعوا على أنه لا يَحْوِيهِ مكانٌ ولا يَجْرِي عَليْه زمانٌ , خِلافَ قولِ مَن زعَم مِن الهِشاميَّةِ والكَرَّامِيَّةِ أَنَّه مُماسٌّ لِعَرشِهِ , وقد قال أميرُ المؤمنينَ عَلِيٌّ رضي الله عنه : “إنَّ اللهَ تعالى خلَق العرْشَ إظهاراً لِقُدْرتهِ لَا مكاناً لذاته” وقال أيضاً : قد كان ولا مكانَ وهو الآنَ على ما كان

“Onun Arşina dokunan olduğunu (Muməss) iddia eden Hişamiyye ve Kerramiyye firkasi mensublarına mühalif olarak, her hangi bir mekanın Onu çevrelemediğine, zamanın Onun hakkında geçerli olmamasında Ehli Sünnet alimleri icma etmişler.
Müminlerin emiri Ali – radiyallahu anhu – demişdir: “Allah Teala arşi, kendisine mekan olarak değil, küdretini göstermek için yaratmışdır.”. O ayni zamanda demişdir: “O mekan olmayanda da var idi ve o indi də (önce) olduğu gibidir (yani mekansızdır).”
Kaynak: Abdul Kahir el Bağdadi: El Fark beynel Firak: 333
Kahire: Metbeatul Medeni
Büyük Şafi alimi, İmamul Harameyn Ebul Meali El Cuveyni (419-478 h/1028-1085 m) rahimahullah buyurur:
مذهبُ أهلِ الحقِّ قاطِبةً أنَّ اللهَ سبحانه وتعالى يتعالى عن الحيِّزِ والتخصُّصِ بالجِهاتِ
وذهَبتِ الكرَّامية وبعضُ الحشويَّةِ , إلى أنَّ الباريَ – تعالى عن قولهم – متحيِّزٌ مختصٌ بجهةِ فوقٍ , تعالى الله عن قولهم
“Bütün hakk ehlinin görüşü budur ki – Allah Subhanehu ve Teala – mekandan ve cihetlerde bulunmaktan yüce ve münezzehtir.
Kerramiyye firkasi ve Heşaviyye firkasindan bazilari, onların sözlerinden münezzeh olan El Barinin (Yüce Allah) sadece yukari cihetde olduğunu demişler. Allah onların sözlərinden münezzehtir.”
Kaynak: Ebul Meali El Cuveyni: El İrşad: 39
Misir: Mektəbetul Hanci: 1369/1950

Hanefi alimlerinden İbn Nuceym El Misri (v. 970 h/1563 m) “Mürteddlerin hüümleri” adlı babda, insanı İslamdan çıkaran sözler hakda konuşurken diyor:

وبإثباتِ المكانِ لله تعالى , فإن قال الله في السماءِ فإن قصد حكايةَ ما جاءَ في ظاهرِ الأخبارِ لا يكفُر وإن أرادَ المكانَ كفَر , وإن لم يكن له نيةٌ كفَر عند الأكثر , وهو الأصحُّ وعليه الفتوى

“Ayni zamanda Yüce Allaha mekan nispet etmeklede insan küfre girer.
Eğer bir kimse “Allah semadadır” derse:
1. Bununla nassların zahirini nakl etmeyi kasd ederse kafir olmaz.
2. Bununla mekan kasd edersə kafir olur.
3. Hiç bir niyyet olmadan derse alimlerin ekseriyyeti katında kafir olur. Sahih olan görüş budur ve fetvada bu yönde verilir.”
Kaynak: İbn Nuceym: El Behrur Raik Şerhu Kenzid Dekaik: 5/202-203
Beyrut: Darul Kutubil İlmiyye: 1418/1997

Bu görüşü Hanefi alimlerinden Şeyhi Zade Abdur Rahman bin Muhammed bin Suleyman (v. 1078 h/ 1667 m) “Mecmaul Enhur fi Şerhi Multekal Ebhur” adlı eserinde takriren rivayet etmişdir.
Ayni zamanda bu görüş Hindistanda 23 Hanefi fakihi tarafindan hazırlanmış “El Fetavel Hindiyye” adlı eserde de tasdik edilerek nakledilmişdir.
Yinede buna benzer bir fetva asrlar önce büyük Hanefi alimi Fahruddin Kazi Han (v. 596 h/1196 m) tarafindan meşhur “Fetava Kazi han” adlı eserinin “riddet babında” nakledilmişdir.
Şafi alimlerinden olan Hafiz Ebu Bekr el Beyhaki (384-458 h/994-1066 m) – rahimahullah – kendisinin “El Esma ves Sifat” adlı kitabında Ebu Süleyman El Hattabiden (319-388 h/931-998 m) naklen buyuruyor:
وليس معنى قولِ المسلمينَ إنّ اللهَ استوى على العرشِ هو أنَّه مُمُاسٌّ له , أو متَمكِّن فيه, أو متَحيِّز في جهةٍ من جهاتِه , لكنَّه بائنٌ مِن جميعِ خلْقِه , وإنما هو خبرٌ جاء به التوقيف فقلنا به , ونفينا عنه التكييفَ , إذْ ليس كمثله شيء وهو السميع البصير

“Müslümanlarin söylediği “Allah arşa istiva etmişdir” sözünün anlami:
“Allahın ona dokunan (Mumees), ve ya onda kendisine mekan tutmuş, ya da taraflarindan her hangi bir tarafinda yerleşmiş olduğu” deyildir.
Lakin O, tüm mahlukatindan ayrıdır.
Bu şeriatin getirdiği bir haberdir ve biz de onu (olduğu gibi) diyor ve ondan keyfiyyeti nefy ediyoruz, çünki Onun benzeri hiç bir şey yokdur, O işiten ve görendir.”
Kaynak: Ebu Bekr el Beyhaki: El Esma ves Sifat: 369
Kahirə: El Mektebetul Ezheriyyetu lit Turas

Yine Hafiz Ebu Bekr el Beyhaki (384-458 h/994-1066 m) rahimahullah kendisinin “El İtikad” kitabında buyuruyor:
في الجملة يجب أنْ يُعلمَ أنَّ استواءَ اللهِ سبحانه وتعالى , ليس باستواءِ اعتدالٍ عن اعْوِجاجٍ , ولا استقرارٍ في المكان , ولا مُماسّةٍ لشيءٍ مِن خلْقه , لكنَّه مستوٍ على عرْشِه كما أخْبرَ بلا كيف , بلا أين , بائنٌ مِن جميعِ خلقِه

“Genel olarak bilinmesi vacibdir ki, Allahın -Subhanehu ve Teala- istivası, ne eğrilikten düzelme anlaminda, ne de mekanda istikrar (karar tutma), ne de yaratdıklarından (arş da dahil) birinə dokunma anlaminda olan istiva değildir.
Lakin “nasil” ve “nerede” sorulmadan, haber verdiyi gibi arşi üzərine istiva etmişdir, tüm mahlukatindan (arş da dahil) ayrıdır.”
Kaynak: Ebu Bekr El Beyhaki: El İtikad: 121
Riyad: Darul Fadile: 1420/1999
Hanbeli alimlerinden Mansur El Buhuti, Meri El Kermi, Yusuf El Fetuhi ve diğerlerinden ilim almış Hanbeli alimi İbnul Fakih Kissa adıyla meşhur olan Abdul Bak El Mevehibi (1005-1071 h/1596-1661 m) akideyle bağlı yazdığı “El Ayn vel Eser fi Akaidi Ehlil Eser” isimli risalesinde diyor:

ويجب الجزمُ بأنَّ اللهَ تعالى ليس بجوْهرٍ، ولا جسمٍ ، ولا عرَضٍ ، ولا تحلُّهُ الحوادثُ ، ولا يحُلُّ فى حادثٍ ، ولا ينحصِر فيه , فمَن اعتقد , أو قال: ” إن الله بذاته فى مكانٍ “, فكافرٌ
بل يجب الجزمُ بأنه سبحانه وتعالى : بائنٌ مِن خلقِه ، فكان ولا مكانَ ، ثم خلَق المكانَ ، وهو كما كان قبلَ خلقِ المكانِ ، ولا يُعرَف بالحواسِّ ، ولا يُقاس بالناس ، فهو الغنيُّ عن كلِّ شيءٍ ، ولا يستغني عنه شيءٌ ، ولا يُشبِه شيئًا ، ولا يُشبِهه شيءٌ

“Yüce Allahın cevher, cisim, araz olmadığına, yaradılmışların Ona, Onun da herhang bir yaradılmışa hulul etmeyeceğine (dahil olmayacağına) ve onda münhasir (sınırlanmiş) olmayacağına inanmak vacibdir.
Kim “Allah zatıyla bir mekandadir” der ve ya böyle itikad edersə o kafirdir.
Aksine Yüce ve Münezzeh olan Allahın mahlukatindan ayrı olduğuna inanmak lazımdır.
O varken mekan yokdu. Sonra mekani yaratdı. Şimdi de o mekanı yaratmadan önceki gibidir.
O duyularla tanınmaz. İnsanlarla kiyaslanmaz.
O her şeyden mustağnidir (ihtiyacsızdır). Hiç bir şey Ondan mustağni değildir.
Hiç bir şeye benzemez. Hiç bir şey də Ona benzemez.”
Kaynak: Abdul Baki El Mevehibi: El Ayn vel Eser: 34
Darul Memun lit Turas: 1407/1987

Şafi alimlerinden olan meşhur müfessir Ebu Muzaffer El İsferayini (v. 471 h/1078 m) kendisinin meşhur “Et Tebsir fid Din ve Temyizul Firkatin Neciyati anil Firakil Halikin” adlı kitabında kurtulmuş firkanin akidesini açiklarken buyuruyor:
وأنْ تعلمَ أنَّه لا يجوز عليه الكيفيَّة والكمِّية والأيْنِيَّة ، لأنَّ مَن لا مِثلَ له لا يُمكِن أنْ يُقالَ فيه “كيف هو؟” ، ومَن لا عددَ له لا يُقال فيه “كم هو؟” ، ومَن لا أوَّلَ له لا يقال له “مِمَّ كان؟” ، ومَن لا مكانَ له لا يقال فيه “أين كان؟” , وقد ذكَرْنا مِن كتابِ الله تعالى ما يدُلّ على التّوحيد , و نفْيِ التّشْبيهِ , و نفْي المكانِ و الجِهَةِ , ونفْيِ الابْتِداءِ و الأوَّلِيَّة
وقد جاء فيه عن أميرِ المُؤمنِينَ عليٍّ رضِي الله عنْه أشْفَى البَيَانِ حِينَ قِيلَ له : “أين الله؟” , فقال : ” إنَّ الذي أيَّنَ الأيْنَ لا يُقال له أيْنَ” , فقيل له : “كيف الله؟” , قال : “إنَّ الذي كيَّف الكَيْفَ لا يُقَال له كيْف
وسأله آخرُ فقال : “ما جِهَة وجهِ الله؟” , فأمَرَ حتى أُوتِيَ بِشَمْعَةٍ , فوضَعها في أُنبُوبة قَصَبٍ , فقال للسائل : “ما وجه هذه الشَّمْعَة وبأيِّ جانب مُختصٌّ؟” , فقال له السائل : “ليس بمُختصٍّ بجانبٍ دُونَ جَانِبٍ” , فقال : “ففيم السؤال إذاً؟
ومعناه : “إذَا جازَ أنْ يكونَ في المخلوقاتِ شَيْءٌ لا اختِصَاصَ له بِجِهةٍ دُونَ جِهَةٍ , لِمَ لا يجوز أنْ يَكونَ خالقُ الخلْقِ غيْرَ مُختصٍّ بجهَةٍ دُونَ جِهَةٍ ؟

“Ve bilmelisin ki, Allah hakkinda keyfiyyetin, kemiyyetin ve eyniyyetin (her hangi bir məkanda olmak) geçerli olması caiz/mümkün değil. Çünki benzeri olmayan birisi hakkında “o nasildir?”, sayı olmayan biri hakkında “o kaç tanedir?”, evveli olmayan birisi hakda “neden yaranmiş?”, mekanı olmayan biri hakda da “nerededir?” denemez.
Daha önce Allahın kitabından tevhid ve teşbihin, mekanın, cihetin, başlanğıcın ve evveliyatin nefyine dalalet edən şeyleri zikr etdik.
Bu hakda müminlerin emiri Aliden – radiyalahu anhu – ona “Allah nerededr?” soruldukda verdiyi şifalı beyan varid olmuşdur. O şöyle cevap vermişdir: “O mekanı yaratandır! Onun hakkında nerededir denmez”
Ayni zamanda ona şöyle deyildi: “Allah nasildir?”
O dedi: “Keyfiyyete keyfiyyet veren hakda “nasildir?” denmez.
Başka birisi ona şöyle sordu: “Allah hangi tarafa yönelikdir?”
Bu zaman emri ile bir mum getirilir ve o mumu kamiş bir boruya koyarak soruyu sorana dedi: “Bu mum hangi tarafa yönelikdir? Hangi cihete hasdir?”
Soruyu soran ona cevap veriyor: “Her hangi bir tarafa has değil”
O ise dedi: “O zaman ne hakkinda soruyorsun?”
Bu cevabin anlami odur ki, eğer mahlukatdan her hangi bir cihete has olmayacak bir şeyin varlığı mümkündürse, mahlukatin Yaradıcısının niçin her hangi bir cihete has olmaması mümkün olmasın?”
Kaynak: Ebu Muzaffer El İsferayini: Et Tebsir: 138
Kahire: El Mektebetul Ezhəriyye lit Turas
Müteber Maliki fakihi Kazi Abdul Vehhab El Bağdadi (362-422 h/973-1031 m) “Şerhu Akidetil İmam Malik Es Sağir” adlı eserinde diyor:
واعلم أنَّ الوصْفَ له تعالى بالاستواءِ اتباعٌ للنصِّ ، وتسليمٌ للشرْعِ ، وتصديقٌ لما وصَف نفسَه تعالى به ، ولا يجوز أن يُثبَتَ له كيفيةٌ ؛ لأنَّ الشرْعَ لم يرِدْ بذلك ، ولا أخبرَ النبيِّ عليه السلام فيه بشيءٌ ، ولا سألتْه الصحابةُ عنه ، ولأنَّ ذلك يرجِع إلى التنقُّلِ والتحوُّلِ وإشغالِ الحيَّزِ والافتقارِ إلى الأماكنِ ، وذلك يؤُول إلى التجسيمِ ، وإلى قِدَمِ الأجسامِ ، وهذا كفرٌ عند كافَّةِ أهلِ الإسلام
وقد أجملَ مالكٌ رحمه الله الجوابَ عن سؤال مَن سأله : الرحمن على العرْش استوى , كيف استوى ؟ فقال : الاستواءُ منه غيرُ مجهولٍ , والكيْفُ منه غيرُ معقولٍ , والسؤالُ عنه هذا بدعةٌ , ثم أمَر بإخراجِ السائل

“Bil ki, Yüce Allahın istivayla vasf edilmesi nassa ittiba, Şeriata teslim ve Yüce Allahın kendisini tanıtdığı şeyleri tasdiktir.
Buna (istivaya) keyfiyyet (nasillik) vermek caiz değil.
Çünki, Şeriat bu hakda bir şey bildirmemişdir. Nebinin – aleyhisselam – hadislerinde de bu hakda bir şey yokdur. Ayn zamanda sahabeler bu hakda ondan sormamişlar.
(Bunun caiz olmamasının diğer bir sebebiyse şudur ki) Keyfiyyet vermek bir yerden başka yere geçme, deyişme, mekan işğal etme/mekanda olma ve mekanlara ihtiyac düşüncesini akla getiriyor.
Bu da kandi halinde tecsim ve cisimlerin kadimliyi inancına getiriyor
Bu ise, tüm müslümanlar katinda küfrdür.
İmam Malik – rahimehullah – ona: “Allah arşa istiva etmişdir. Nasil istiva etmişdir?” diyen kimsənin sorusuna kisa şekilde şöyle cevab vermişdir: “Onun hakkında istiva mechul deyil (malumdur), Onun haqkknda keyfiyyet akılla idrak edilemez, onun hakkında soru vermek ise bidatdir.”
Sonraysa, soru verenin camiden çıkarılmasını emr etmişdir.”
Kaynak: Abdul Vahhab El Bağdadi: Şerhu Akidetil İmam Malik Es Sağir: 28
Beyrut: Darul Kutubil İlmiyye: 1423/2002

Muslimin “Sahih”ine şerh verenlerden Abul Abbas El Kurtubi (578-656 h/1182-1258 m) “Cariye hadisi”ne şerh verirken diyor:
وهو لا يصِحُّ إطلاقُه على الله بالحقيقة ؛ إذِ اللهُ تعالى مُنزّه عن المكان ، كما هو مُنزّه عن الزَّمان ، بل هو خالقُ الزمان والمكان ، ولم يزَلْ مَوجودًا ، ولا زمانَ ولا مكانَ ، وهو الآن على ما عليه كان
ولو كان قابلاً للمكان لكان مُختَصًّا به ، ويحتاج إلى مخصِّص ، ولَكان فيه إما مُتحرِّكًا وإما ساكنًا ، وهما أمرانِ حادثانِ ، وما يتّصِف بالحوادثِ حادِثٌ ، على ما يُبسَط القولُ فيه في علم الكلام ، ولما صدَق قولُه تعالى : ليس كمثله شيء

“Bunu (Allah nerededir sorusunu) gerçek anlamda Allah için kullanmak olmaz. Çünki, Allah Teala zamandan münezzeh olduğu gibi mekandan da münezzehdir. Aksine o zamanın ve mekanın halikidir. Zaman ve mekan olmadan önce de var idi, şimd de önce olduğu gibidir.
Eğer her hangi bir mekanda olması mümkün olsaydı, o mekanda özelleşer ve bir özelleşdiriciye ehtiyac duyardı. Orada ya haraketli ya da haraketsiz olardı. Bu iki şey də yaradılmışdır (hadis).
Kelam (akide) ilminde geniş izah edildiği üzere, yaradılmış olan şeylerle vasiflananda yaradılmışdır (Allah ise yaradılmış olamaz) .
Eğer böyle olsaydı (Allah mekanda olsaydı) Yüce Allahın “Onun benzeri hiç bir şey yokdur” ayeti doğru olmazdı.”

Kaynak: Ebul Abbas El Kurtubi: El Mufhim: 2/143
Dimaşk: Dar İbni Kesir: 1417/1996

Hənbəli alimlərindən olan Qadi Əbu Yəla (380-458 h/988-1066 m) özünün məşhur “Əl Mutəməd fi Usuliddin” kitabında deyir:
وَلا يجوز وصفُه بِأنَّهُ في كلِّ مكانٍ , ولا في مكانٍ

“Onu, (Allahı) ne “her yerdedir/mekandadır”, ne de “her hangi bir mekandadir” diye vasf etmek olmaz”
Kaynak: Kadi Ebu Yala: el Mutemed: 58
Beyrut: Darul Meşrik
Maliki alimlərindən olan məşhur üsulçu Qazi Əbu Bəkr Əl Bəqilləni (338-403 h/950-1013 m) özünün “Təmhidul Əvəil fi Təlxisid Dəlail” kitabında deyir:
فَإنْ قال قَائِلٌ : أين هو ؟
قِيل له : الأيْنُ سُؤالٌ عن المكان , وليس هو مِمَّن يَجُوز أنْ يَحوِيَه مَكانٌ ولا تُحيطَ به أقْطَارٌ
غير أنَّا نَقُولُ : إنَّه على عرْشِه لا على معنى كوْنِ الجِسمِ بالملاصقة والمجاورة , تعالى عَن ذلك عُلُوّاً كبيراً

“Eğer bir kimse “O (Allah) nerededir?” derse, ona bu tür cevap verilir:
“Nerededir”, mekan hakda olan bir sorudur. O, (Allah) ise hangi bir mekanın ihtiva edeceği, her hangi bir yerin ihate edeceği biri değildir.
Lakin biz diyoruz: O, arşi üzerindedir. (Onun arşi üzerinde olması) her hangı bir cismin neyese bitişik ve neyinse yanında olması anlaminda değil. Allah bundan, çok münezzehtir.”

Kaynak: Ebu Bekr El Bekilleni: Temhidul Evail: 300-301
Beyrut: Muessesetul Kutubis Sekafiyye: 1407/1987

Hanefi alimlerinden olan Cemaluddin El Ğaznevi (v. 593 h/1197 m) “Usuluddin” adlı kitabında diyor:
23 – فصل
صانع الْعَالم لَا يُقَال لَهُ : ” أَيْن هُو؟َ ” لِأَن ” أَيْن؟ ” يُسْتخبَر بِهِ عَن الْمَكَان , وَلَا مَكَان لَهُ

“23-cü fasil:
Alemin yaradıcısı hakda “O nerededir?” denmez. Çünki “nerededir?” sözüyle mekan hakkinda sorulur. Allahın bir mekanı yokdur.”

Kaynak: Cemaluddin el Ğaznevi: Usuluddin: 81
Beyrut: Darul Beşeiril İslamiyye: 1419/1998

Məşhur müfəssir Əbu Həyyan Əl Əndəlusi (654-745 h/1256-1344 m) özünün “Bəhrul Muhit” adlı təfsirində Maidə surəsi 64-cü ayəni açıqlarkən deyir:

مُعتقَد أهلِ الحقِّ أنَّ اللهَ تعالى ليس بجسْمٍ وَلَا جارِحةَ لَه ، وَلَا يُشبِه بِشيْءٍ مِن خَلقِه ، وَلَا يُكَيَّفُ ، وَلَا يَتحَيَّز ، وَلَا تَحُلُّه الحَوادِثُ ، وكُلُّ هَذا مُقَرَّر في عِلم أصولِ الدِّين

وقال قومٌ مِنهم القَاضي أبو بكر بن الطَّيِّب : هذه كلُّها صِفَاتٌ زَائِدةٌ عَلى الذَّات ، ثابِتةٌ لِلّه تَعالى مِن غَير تَشبيهٍ ولَا تَجديد
وقال قومٌ مِنهم الشَّعْبِي ، وابنُ المُسَيَّب ، والثَّوْري : نُؤمِن بِها وَنُقِرُّ كَما نَصَّتْ ، وَلَا نُعَيِّنُ تَفسيرَها ، ولا يُسبَق النظَر فيها

“Hakk ehlinin itikad etdiği odur ki, Allah Teala cisim değildir, onun bir organı da yokdur, yaratdıklarından hiç bir şeye bənzemez, Ona keyfiyyet verilmez, mekan tutmaz, yaradılmışlar ona hulul etmez. Tüm bunlar üsuluddin (akide) ilminde prinsip olarak kabul edilmişdir…

… Kadi Ebu Bekr bin Et Tayyib (El Bakilleninin) de aralarında olduğu bir qrup demişdir: “Bütün bunlar Zatdan ilave sifatlardir, benzedilme ve yenilik iddiası olmadan Allah Teala hakda sabitdir.”
Eş Şabi, (Səid) bin El Museyyeb, (Sufyan) Es Sevrinin de aralarında olduğu bir qrup demişdir: “Onlara iman edir, Nasslarda geldiyi gibi onları ikrar ediyoruz. Onlara belli bir tefsir vermiyoruz, bunlar hakda rey bildirilmez.”
Kaynak: Ebu Hayyan: Behrul Muhit: 3/534-535
Beyrut: Darul Kutubil İlmiyye: 1413/1993
Maliki alimlerinden Ebu Abdillah El Kurtubi (600-671 h/1204-1274 m) “El Esnef fi Şerhi esmeillehil Husne” adlı eserinde, Yüce Allaha “cihet ve mekan isnad etmenin batilliği” hakda, şeyhlerinin görüşünün izahında diyor:

تعالى الله – جلَّ وعزَّ – وتنزَّه عن الجهة والمكان

“Allah – azze ve celle – cihet ve mekandan münezzehtir.”

Kaynak: Ebu Abdillah El Kurtubi: El esne: 2/144
Darus Sahabe: 1416/1995
İmam Kurtubi ayni kitabında, Yüce Allahın arşa istivası hakda ilim ehlinin ondan çok görüşünü zikr ediyor ve istivanın mekan tutma anlamında olduğunu söyleyenleri mücessim adlandıriyor:

والثامن : قول المجسمة : أنه سبحانه على العرش بمعنى استقرارِ الكائنِ في المكان , سبحانه عن ذلك

“Sekizinci görüş: Bu mücessimenin görüşüdür. Onlar diyorlar: “Yüce Allah arşa, “varlığın mekanda istikrarı” anlaminda istiva etmişdir”. Allah bundan münezzehtir.”
Kaynak: Ebu Abdillah El Kurtubi: El Esne: 2/124
Darus Sahabe: 1416/1995

Hafiz Ebu Bekr El Beyhaki (384-458 h/994-1066 m) kendisinin “El Esma vas Sifat” adlı kitabında diyor:
واسْتَدلَّ بعضُ أصْحابِنا في نفْيِ المَكانِ عنْه بِقَولِ النَّبِيّ عَليْه الصَّلاةُ والسَّلامُ: “أنتَ الظّاهرُ فليْس فَوْقكَ شَيْءٌ ، وأنتَ الباطنُ فليْس دُونَك شيءٌ ” , وإذَا لَمْ يَكنْ فَوقَه شيءٌ ولا دُونَه شيءٌ لمْ يَكنْ في مَكانٍ

“Eshabimizdan bazilari Onun (Allahın) hakda mekanın nefyinə Peygamberin – aleyhissalatu vesselam – “Sen Ez Zahirsin, Senden üste hiç birşey yokdur. Sen El Batinsin, Senden altda hiç birşey yokdur” hadisini delil göstermişler.
Eğer üstünde ve altında bir şey yoksa, demek ki her hangi bir mekanda değildir.”
Kaynak: El Beyhaki: El Esma vas Sifat: 406
Kahire: Darul Hadis: 1426/2005

Şafi fakihlerinden Ebu Bekr İbn Furak El Esbehani (v. 406 h/1015 m) kendisinin “Muşkilul Hadis ve Beyanuh” adlı kitabında diyor:

أَنْتَ الأوّلُ فَلَيْسَ قَبلَك شَيْءٌ , وَأَنتَ الآخِر فَلَيْسَ بعْدَك شَيْءٌ وَأَنتَ الظَّاهِرُ فَلَيْسَ فَوْقك شَيْءٌ وَأَنتَ الْبَاطِنُ فَلَيْسَ دُونَك شَيْءٌ , اقْضِ عَنَّا الدَّيْنَ وأعِذْنا مِن الْفَقْرِ
واعْلمْ أَنَّ هَذَا الْخَبَرَ يُبَيِّنُ صِحَّةَ مَا قُلْنَا فِي تَأْوِيل وَصْفِ اللهِ عَزَّ وَجَلَّ أَنَّهُ فَوْقَ كُلِّ شَيْءٍ لَا عَلى مَعْنَى الْمَسَافَةِ والمِساحَةِ , وَذَلِكَ أَنَّ كلَّ مَا كَانَ فَوق شَيْءٍ عَلى معْنى المَساحَة والتَّمَكّن فِيهِ والعُلُوّ عَلَيْهِ على هَذَا الْوَجْه كَانَ دُونَه شَيْءٌ وَهُوَ على مَا عَلَيْهِ مِن الْمَكَان
فَلَمَّا أبانَ صلّى الله عَلَيْهِ وَسلّم أَنّه لَيْسَ دُونَه شَيْءٌ عَلِمنَا أَنّ معْنى أَنّه فَوْقَ كلِّ شَيْءٍ لَا عَلى معْنى التَّمْكِين والمِساحَة والمَسافَةِ
وَقد أوْهَم هَذَا الْقَائِلُ خِلافَ ذَلِك وَهَذَا الَّذِي رُوِيَ من الْخَبَر يَدُلّ عَلى فَسَادِ مَا أَوْهَمَهُ

“… “Sen Evvelsin, senden önce hiçbirşey olmamiştir. Sen Ahirsin senden sonra hiçbirşey yokdur. Sen Ez Zahirsin, senen üstde hiç birşey yokdur. Sen El Batinsin senden altta hiç birşey yokdur. Borclarımızı ödemeye yardım et, bizi fakirlikten koru.”
Bil ki bu haber/hadis, Allahın – azze ve celle – her şeyin üstünde olması vasfinin, mesafe ve alan anlaminda olmadığının açıklaması hakda dediyimiz sözün doğruluğunu beyan ediyor.
Çünki, belli bir alan tutma, orada mekan tutma ve bu anlamda (hissi olarak) üzerinde olma (Uluvv) anlaminda neyinse üstünde olan her şeyin altında – bu şey digerinin üstündeki mekanda olduğu halde – başka bir şey vardır.
Peygamberin – sallallahu aleyhi ve sellem – Ondan altda neyinse olmadığını haber verməsiyle bildik ki, “Onun her şeyin üzerinde olmasının” anlami, mekan tutma, alan ve mesafe anlaminda deyildir.
Bunu (Allahın mekan bakımından üstde olduğunu) diyen, dediyimizin aksini vehm etmişdir. Bu rivayət olunan haber/hadis, onun vehm etdiyi görüşün fasid olduğuna delildir.”
Kaynak: Ebu Bekr İbn Furak: Muşkilul Hadisi ve Beyanuh: 1/395
Beyrut: Aləmul Kutub: 1985

Meşhur üsulçulardan Seyfuddin El Amidi (551-631 h/1156-1233 m) “Ğayetul Məram fi İlmil Kelam” adlı eserinde, Yüce Allahın tenzihi hakkinda diyor:

بيانُ ما لا يجوز على الله تعالى

معتقدُ أهلِ الحق أن الباريَ لا يُشبِه شيئاً مِن الحادثات , ولا يُماثِله شيءٌ مِن الكائنات , بل هو بذاته منفرِدٌ عن جميعِ المخلوقات , وأنه ليس بجوْهرٍ ولا جسمٍ ولا عَرَضٍ , ولا تحُلُّه الكائناتُ , ولا تُمازِجه المحادثاتُ , ولا له مكانٌ يَحْوِيه , ولا زمانٌ هو فيه , أوَّل لا قبلَ له , وآخِرٌ لا بعدَ له , ليس كمثْلِه شيءٌ وهو السميعُ البصير

“Allah hakkında caiz olmayan şeylərin açıklaması

Hakk ehlinin itiqadi budur: El Beri (Allah) yaradılmışlardan hiç birşeye benzemez, varlıklardan hiç bir şey onun misli/benzeri olamaz.
O zatıyla bütün məxluqatdan münfəriddir/ayrıdır. O, cövhər, cism və arad deyil.
Varlıklar ona hulul etməz/dahil olmaz. Yaradılmışlar Ona karışmaz.
Onu çevreleyen bir mekan, Onun içinde olduğu bir zaman yokdur.
Evvel olmayan ilk, sonu olmayan ahirdir. Onun benzeri hiç bir şey yokdur. O işiten ve görendir.”
Kaynak: Seyfuddin El Amidi: Ğayetul eəram fi İlmil Kelam: 158-159
Beyrut: Darul Kutubil İlmiyye: 1424/2004

Eski Hanefi alimlerinden El Hakim Es Semerkandi (v. 345 h/956 m) “Es Sevedul Azam ala Mezhebil İmamil Azam” adlı eserinde, yüce Allaha mekan nispeti hakkında diyor:
أنه ينبغِي له ألا يُثبِتَ له تعالى مكاناً ولا مجيئاً ولا ذَهاباً ولا صفةً كصفةِ المخلوقين , لأنَّ تمامَ الإيمانِ أن يَعرِفَ اللهَ تعالى ولا يشتغِلَ بكيفيَّتِه

“(Müminin) Yüce Allaha mekan, gidiş, geliş ve mahlukatin sifatlari gibi her hangi bir sifat isnad etmemesi lazımdır.
Çünki, imanın tamamlanması (müminin) Yüce Allahı tanıması ve Onun nasilliği ile meşgul olmamasıyladır.”
Kaynak: El Hakim Es Semerkandi: Es Sevedul Azam: 66

Maliki alimlerinden Ebu Abdillah El Kurtubi (600-671 h/1204-1274 m) “Ayetul Kursi”ni tefsir ederken “El Aliy” (yüce) kelimesinin izahında diyor:

يُراد به علوُّ القَدْر والمَنْزِلة لا علوُّ المكان ؛ لأنَّ اللهَ منزَّهٌ عن التحيُّز. وحكى الطبريُّ عن قومٍ أنهم قالوا : هو العلِيُّ عن خلْقِه بارتفاعِ مكانِه عن أماكنِ خلْقه
قال ابن عَطِيّةَ : وهذا قولُ جهلةٍ
Bununla mertebe ve makam yüceliği kasd edilmişdir, mekan yüceliği değil. Çünki, Yüce Allah mekanda yer tutmakdan münezzehtir.
Taberi bir qrupdan onların şöyle dediğini nakletmişdir: “O, mekanının mahlukatinmekanından yüksek olması ile mahlukatindan yücedr”.
İbn Atiyye bu görüş hakkinda şöyle demişdir: “Bu, mücessimeden olan cahillerin görüşüdür ve nənakl edilmemesi lazımdır”.”
Kaynak: Ebu Abdillah El Kurtubi: El Cami li Ahkamil Kuran: 4/279
Beyrut: er Risale: 1427/2007
İstanbul: Mektebetu Yasin: 2011

Kurani Kerimi tefsir edebilmek icin gereken 15 ilim dali!!

KUR’ANI KERİMİ TEFSİR EDEBİLMEK İÇİN GEREKEN 15 İLİM DALI

Zamanımızda birkaç ayetin manasını bilen insanların, Kur’an-ı Kerimi Türkçe malinden okuyarak “müfessir” kesildiğini ve ayetlere kendi yorumları ile mana verdiğini görüyoruz. Bu çok… yanlış bir harekettir. Kur’an ayetlerinden mana çıkartmak yani tefsir ilmi herkesin yapacağı bir iş değildir. Tefsir âlimleri, bir insanın Kur’an’ı tefsir edebilmesi için o kişinin 15 ilim dalında ihtisas yapması gerektiğini vurgulamışlardır. İşte o 15 ilim dalı:

1- Lügat İlmi: Kur’an-ı Kerimdeki her kelimenin asıl manasını bilmeye yarayan ilimdir. Mücahid (Rahmetullahi Aleyh) diyor ki:“Allah’a ve kıyamet gününe iman eden kimsenin Arapça kelimelerin bütün manalarını iyice bilmeden Kur’an-ı Kerim hakkında ağzını açması caiz değildir.” Sadece bir kelimenin bir kaç manasını bilmek de yeterli değildir. Çünkü bir kelime birkaç manayı içine aldığı halde kişi bunlardan bir ikisini bilir. Halbuki orada gerçekten başka mana kastedilmiş olur. (Taha suresinde geçen “Allah arşı istiva etti” ayetinde istiva kelimesinin diğer ayetlerle çatışan “oturdu” manasını almak da böyle bir hatadır. Bu lügat ilmini iyi bilmemekten kaynaklanmaktadır.

2-Nahv (gramer ilmi): İrabın, yani harekelerin değişmesi ve başka şekle girmesiyle mana tamamen değişir. İrabı bilmek ise nahv ilmine bağlıdır.

3- Sarf İlmi: Bu ilmi bilmek gerekir. Çünkü kelimenin şekil ve binalarının değişmesi ile manaları tamamen değişir. İbni Faris (Rahmetullahi Aleyh) diyor ki: “Sarf ilmini kaybeden çok şeyi kaybetmiştir.”

4- İştikak (kelime türetme) İlmi: Bir kelime iki ayrı kökten meydana gelmiş ise onların manası da değişik olur. “Mesih” kelimesinin dokunmak manasına gelen “mesh” ve ölçek manasına gelen “mesahet” kökünden geldiği gibi.

5- Menai İlmi: Bu ilimle sözün manaya göre dizilişi bilinir.

6- Beyan İlmi: Bu ilimle sözün açık ve kapalı manaları, benzetme ve kinayeleri bilinir.

7- Bedi İlmi: Bu ilimle sözün ifade etme bakımından güzellikleri bilinir. Bu üç ilme “İlmi belagat” denir ki, Kur’an tefsir edenin bilmesi gereken önemli ilim dallarındandır. Zira Kur’an-ı Kerim başlı başına bir mucizedir. Belağatı ile onun benzeri getirmekten herkesi aciz bırakan hali bilinir.

8- Kıraat İlmi: Çeşitli okuyuşlar yüzünden farklı manalar anlaşılır. Böylece bir mananın diğeri üzerine tercihi bilinmiş olur.

9- Akaid İlmi: Kuran’ı Kerim’de bazı ayetler vardır ki, onların zahiri manalarını Allah’u Zülcelal için kullanmak doğru değildir. Bu bakımdan onlarda bir tevile ihtiyaç doğar. Mesela Fetih Suresi 10. Ayette geçen “Allah’ın eli” ifadesi gibi.

10- Usul-ü Fıkıh İlmi: Bununla bir delile dayanarak ve kaynağına inerek hüküm çıkarma yolları bilinir.

11- Sebe-i Nuzül: Ayetlerin iniş sebebini de iyi bilmek gerekir. İniş sebebini bilmekle mana daha açığa çıkar. Bazen mananın kendisini anlamak bile iniş sebebine bağlı olur.

12- Nasih ve Mensuh İlmi: kur’an’da lafzı ve manası sonradan başka bir ayet ile kaldırılan ayetler bulunmaktadır. Bu ilim bilinmezse o ayetleri anlamak imkansızdır.

13- Fıkıh İlmi: Bir şeyin teferruatı tam olarak kavranırsa onun bütünü tanınmış olur.

14- Hadis İlmi: Kur’an-ı Kerimde tafsilatı zikredilmeyen ayetleri tefsir eden hadisleri de bilmek gerekir.

15- Vehbi İlim: Bunların hepsinden sonra “Vehbi İlim” gerekir ki, Cenab-ı hakk’ın özel ihsanıdır. Onun hususi kullarına lutfeder.

Halk hazreti Ali (Radıyallahu Anh)’a “Resul-i Ekrem (Sallallahu Aleyhi ve Sellem) sana bazı özel ilimler öğretti mi veya başkalarına söylemediği, sana ait özel vasiyeti var mı?” diye sorduklarında bu konuyu işaret ederek şöyle buyurdu: “Cenneti yaratan ve Vücuda can veren (Allah)a yemin olsun ki, bu (bende olan şey) Allah’u Teâlâ’nın kendi kelamını anlamak bir kimseye lütfettiği anlayıştan başka bir şey değildir.”

İbni Ebiddünya (Rahmetullahi aleyh) diyor ki: “Kur’an ilimleri ve ondan hasıl olanlar sahili olmayan deniz gibidir.”

Yukarıda anlatılan bu ilimler Kur’anı tefsir edecek biri için vasıta yerindedirler. Eğer bir kişi bu ilimleri bilmeden Kur’an’ı tefsir ederse, o kendi görüşüne göre tefsir yapmış olur k, bu yasaktır ve bunu yapanlar için tehdit hadisleri vardır.

Kimya-i Saadet’te şöyle yazılmıştır: “Kuran’ı Kerim’in tefsiri üç kişinin kalbine açılmaz.

1- Arapça ilimlerini bilmeyene

2- Büyük günah işlemekte ısrar eden veya bid’at işleyene ki, onun işlediği günah ve bid’at yüzünden kalbi kararır. Bu yüzden Kur’anı anlamaktan aciz kalır.

3- İtikadi meselelerde zahiri manaya inanmış olup Kur’an-ı Kerimin herhangi bir cümlesi inancına ters düşünce bundan hoşlanmayan kişiye de Kur’an’ı anlamak nasip olmaz.

Allah bu üç kısımdan bizleri muhafaza eylesin.

Kur’an-ı Kerime mana vermeye kalkışan adama sorarlar: “Sen bunlardan hangisini biliyorsun” diye. Cevap veremez, tutulur. Çünkü ihtisas alanı başkadır. O fitneciliğin, bidatçiliğin tezini yapmıştır.

Kimisi de kız tavlama taktikleri alanında uzmandır ama bir bakarsınız Türkçe okuduğu mealden yola çıkarak ayeti tefsir etmeye kalkar.

Dolayısıyla hiç alakası olmadığı, bu ilimlerin onda birini bile bilmediği halde Kur’an’ı tefsir etmeye kalkışan insanların sapıtması normaldir. Çünkü tutunacağı dal, dayanacağı birşey yoktur.

BÜYÜK TEHLİKE

Bilerek saptıran ve ayetleri tahrif edenlerden başka cahil olup iki ayet bile okuyamayan insanlar da vardır. Cehalet mazeret kabul edilmeyeceğinden bu konudaki tehditlerden bir tanesi de şöyledir:

Bir Hadis-i Şerifte buyruluyor ki:
“Kim, Kur’an’ın hükümleri ve anlamı hakkında bilgisiz olarak konuşursa, Cehennemdeki yerine hazırlansın.” (Tirmizi, Tefsir-i Kur’an 1)